Epifiz bezi, diensefalonun tavanından köken alarak gelişen nöral ektoderm kökenli bir organdır

Aşağıdakilerden hangisi yüzey ektodermi kökenli bir yapı değildir?

A) Epifiz bezi

B) Adenohipofiz

C) Lens

D) İç kulağın yarım daire kanalları

E) Maksiller bölge derisinin epiteli

Cevap A

Seçeneklerden epifiz bezi, diensefalonun tavanından köken alarak gelişen nöral ektoderm kökenli bir organdır.

Adenohipofiz ağız tavanı yüzey ektoderminden köken alır.

Lens komşuluğundaki prosensefalon bölgesindeki hücrelerin uyardığı yüzey ektodermi hücrelerinin gelişmesiyle oluşan lens plakodundan gelişir.

İç kulağın membran labirenti yüzey ektoderminden gelişir.

Maksiller bölgenin epidermisi yüzey ektodermi kökenliylen epitelin altındaki yapılar nöral krista kökenlidir.

Yüzey ektodermi (epidermik ektoderm), embriyonik gelişim sırasında dış tabakayı oluşturan ve birçok yapının köken aldığı ektodermal tabakadır. İşte yüzey ektoderminden köken alan başlıca yapılar:

1. Epidermis ve Epidermal Yapılar

• Cilt epidermisi (derinin en dış tabakası)
• Saç ve kıllar
• Tırnaklar, pençeler ve boynuzlar (keratinize yapılar)
• Ter bezleri
• Yağ (sebase) bezleri
• Meme bezleri (süt bezleri)

2. Duyu Organları ile İlgili Yapılar

• Lens (göz merceği) – Gözün odaklanmayı sağlayan kısmı
• Kornea epiteli – Gözün ön saydam tabakasının dış kısmı
• Dış kulak kanalı epiteli
• Koklea (iç kulak) epiteli – İşitme ile ilgili yapılar
• Nazal (burun) epiteli – Koku alma epiteli

3. Sinirsel Olmayan Ektodermal Yapılar

• Diş minesini oluşturan ameloblastlar (mine organı)
• Ağız epiteli (oral mukoza)
• Anal kanalın distal (dış) epiteli
• Tükürük bezlerinin duktal ve asiner epiteli

4. Diğer Önemli Yapılar

• Adrenal medulla (böbreküstü bezinin sinirsel kısmı, nöroektoderm kökenli olmasına rağmen bazı sınıflandırmalarda ektodermal kökenli kabul edilir)
• Pitüiter bezin ön lobu (adenohipofiz) – Rathke kesesinden gelişir.

Özel Yapılar

• Epidermal plakodlar (duyu organlarının gelişiminde rol oynar)
• Bazı sinir krest hücreleri (nöroektoderm ile yakın ilişkili olmasına rağmen, bazı epidermal yapılara katkıda bulunur).

Yüzey ektodermi, nöral ektoderm (sinir sistemi ve nöral krest hücreleri) ile birlikte embriyonik ektodermin iki ana alt grubundan biridir. Ancak bu listede sadece nöral olmayan, yüzey ektoderminden köken alan yapılar verilmiştir.

Epifiz bezi (pineal bez veya corpus pineale), diensefalonun tavanından (epitalamus bölgesinden) köken alan nöroektoderm kökenli bir endokrin organdır. İşte epifiz beziyle ilgili detaylı bilgiler:

Epifiz Bezinin Kökeni ve Gelişimi

• Embriyolojik Köken: Nöral tüpün diensefalik bölgesinin tavanından (posterior kısmından) tomurcuklanarak oluşur.
• Nöroektodermal Yapı: Sinir dokusundan türediği için nöroendokrin bir organdır (nöron benzeri hücreler ve salgı yapan pinalositler içerir).
• Evrimsel Korunmuşluk: Omurgalıların çoğunda (balıklardan memelilere kadar) benzer köken ve işlevle bulunur.

Epifiz Bezinin İşlevleri

1. Melatonin Salgısı:

• Sirkadiyen ritim (uyku-uyanıklık döngüsü) düzenlenmesinde kritik rol oynar.
• Işık algısına bağlı olarak melatonin üretimi değişir (karanlıkta artar).

1. Endokrin ve Nöroendokrin Etkiler:

• Üreme hormonlarının düzenlenmesine dolaylı katkı sağlar (melatonin gonadotropinleri baskılar).
• Antioksidan etkili bileşikler üretir.

1. Fotoperiyodik Adaptasyon:

• Mevsimsel üreme davranışlarını düzenler (özellikle hayvanlarda).

Epifiz ile İlgili Klinik Notlar

• Kalsifikasyon: Yaşla birlikte epifiz bezinde kalsifikasyon görülebilir (beyin görüntülemede radyoopak olarak izlenir).
• Tümörler: Nadir olmakla birlikte pinealoma veya germ hücreli tümörler epifiz bölgesinde gelişebilir.
• Descartes’ın “Ruhun Koltuğu”: Tarihsel olarak epifiz bezi, ruh-beden bağlantısının merkezi olarak düşünülmüştür.

Karşılaştırma: Epifiz vs Hipofiz

Epifiz bezi, hem embriyolojik kökeni hem de işlevleriyle nöroektodermin özelleşmiş bir uzantısıdır. Nöral yapılardan türemesine rağmen, endokrin sistemle yakın ilişkisi sayesinde nöroendokrin bir organ olarak sınıflandırılır.