YAPAY BOZUKLUK vs TEMARUZ
TANIMLAR
1) Yapay Bozukluk (Factitious Disorder – Münchausen)
- Kişi hastalık rolünü benimsemek için fiziksel ya da psikolojik belirtileri bilinçli olarak üretir, abartır veya uydurur.
- Dışsal kazanç yoktur.
Asıl motivasyon: hasta rolünü almak, ilgi görmek, bakım almak.
Türleri:
- Kendine uygulanan (FD imposed on self – Münchausen)
- Başkaya uygulanan (FD imposed on another – Münchausen by proxy)
→ Çocuğa zarar veren ebeveyn.
2) Temaruz (Malingering)
- Kişi bilerek hastalık belirtisi üretir, abartır veya uydurur.
- Amaç dışsal kazançlar elde etmektir:
- Maddi kazanç
- İş/askerlikten kaçma
- Ceza hafifletme
- İlaç elde etme
- Barınma / sosyal destek alma
Asıl motivasyon: dışsal çıkarlar.
YAPAY BOZUKLUK – TEMARUZ
MEGA KARŞILAŞTIRMA TABLOSU**
| Özellik | Yapay Bozukluk (Factitious Disorder) | Temaruz (Malingering) |
|---|---|---|
| Motivasyon | Hasta rolü, ilgi, bakım görme | Dışsal kazanç (para, ilaç, mahkeme, askerlik vb.) |
| Davranışın bilinç düzeyi | Bilinçli | Bilinçli |
| Dış kazanç | ❌ Yok | ✔ Var |
| Hastaneye geliş | Sık, gönüllü | Kaçamak, genelde gönülsüz |
| Belirti üretme şekli | Aktif üretir → ateş yapar, kanını değiştirir, kendine iğne yapar | Abartır, uydurur ama genelde ilkel |
| Tıbbi testlere yaklaşım | Agresif, gereksiz test talebi | Testlerden kaçma, muayeneden kaçınma |
| Bulgu şiddeti | “Profesyonel hasta” davranışı | Mantıksal tutarsızlık |
| DSM tanısı | Evet | DSM tanısı değildir (tıbbi-legal durum) |
| Yatan hasta davranışı | Uzun yatış, dramatik öykü | Çabuk sonuç ister, yakalanınca kaybolur |
| Kişilik bozukluğu ilişkisi | Sıklıkla Borderline | Sıklıkla Antisosyal |
| Çözüm | Tek ekip hekimi, sınırlı test | Kanıt gösterme, ikincil kazancı kesme |
| Kendine zarar | Sık | Genelde yok |
| Risk | Mortalite olabilir! | Hukuki sorun riski |
İPUÇLARI
1) “Secondary gain” varsa → Malingering (temaruz)
Ör: İş kazası sonrası tazminat davası açmış birinin aşırı ağrı iddiası.
2) “Sick role assumption / primary gain” varsa → Factitious disorder
Ör: Hastanede kalmak isteyen birinin kendine insülin yapıp hipoglisemi oluşturması.
3) Münchausen by proxy → Çocuğa zarar veren ebeveyn
- Tedavisi çocuğun ebeveynden uzaklaştırılmasıdır.
4) Temaruz → tıbbi bir hastalık değildir.
- DSM-5’te tanı değildir, bir kodlama kategorisidir.
5) “Testlerden kaçma” varsa → Malingering
- “MR çekilmek istemiyorum”, “Kan vermek istemiyorum”.
6) “Test isteyen, daha fazla girişim isteyen hasta” → Factitious
- “Hocam lütfen LP yapalım!”.
ÖRNEK KLİNİK SENARYOLAR
Factitious (Yapay Bozukluk)
28 yaş kadın, defalarca acile başvuru, dramatik hikayeler.
İnfüzyon hattından kan alıp laboratuvara veriyor → hemoglobin değeri çelişkili.
Motivasyon: ilgi görmek, hasta rolünde kalmak.
Malingering (Temaruz)
35 yaş erkek, askerlik muayenesinde ağır bel ağrısı iddia ediyor.
Muayeneden kaçıyor, görüntüleme istemiyor.
Motivasyon: askerlikten kaçmak.
TEDAVİ YAKLAŞIMI
Yapay Bozukluk
- Tek hekim koordinasyonu (doctor-shopping’i engelleme)
- Gereksiz testlerden kaçın
- Dışlayıcı yaklaşım değil → sınırlandırılmış empati
- Eşlik eden kişilik bozukluğunu tedavi et
- Münchausen by proxy → çocuğu korumaya al
Temaruz
- Tıbbi değil, adli/psikososyal bir meseledir
- Dışsal kazancı azalt
- Nesnel kanıt iste
- Test, görüntüleme, muayeneden kaçış → şüphe işareti
- Yalanı yüzüne vurma (durumu kötüleştirir)