I. İNTRAKRANİYAL HERNIASYONLAR (Beyin İçi Yer Değiştirme)
Kraniyal boşluk içinde bir kompartmandan diğerine “içeri doğru” fıtıklaşmadır.
1) Subfalksiyan (Cingulate) Herniasyon
- Cingulat girus falx serebri altına kayar.
- ACA kompresyonu
- Kontralateral bacak güçsüzlüğü
2) Transtentorial Herniasyonlar (Tentoryal Herniasyonlar)
A) Uncal (Lateral Transtentorial) Herniasyon
- Temporal lob uncus → tentoryumun altına
- Ünilateral dilate pupil (III sinir)
- Kontralateral hemiparezi
- Kernohan notch → ipsilateral hemiparezi
B) Central (Downward Transtentorial) Herniasyon
- Diensefalon + beyin sapı aşağı doğru kayar
- Pupiller değişiklik → decorticate → decerebrate
- Son evre → solunum bozukluğu
C) Upward Transtentorial Herniasyon
- Posterior fossa kitleleri → serebellum yukarı çıkar
- Midbrain basısı → bilinç bozukluğu + vertikal bakış felci
3) Tonsillar (Foramen Magnum) Herniasyon
- Serebellar tonsiller foramen magnumdan aşağı kayar
- Medulla basısı → solunum & kardiyak arrest
- EN ölümcül herniasyon
4) Transalar Herniasyon
(Daha nadir)
- Temporal lobun sphenoid kanat üzerindeki açıklıktan geçmesi
5) Upward Cerebellar Herniation (superior cerebellar)
- Serebellar vermis üst tentoryuma doğru yükselir.
II. EKSTRAKRANİYAL HERNIASYONLAR (Beynin Kafa Dışına Fıtıklaşması)
Bunlar kafatası dışına gerçekleşir → kemik defektinden beyin dokusu dışarı taşar.
1) Transcalvarial Herniasyon (Ekstrakranial Herniasyon)
- Beyin dokusunun kafa kemik defektinden dışarı doğru fıtıklaşması
- En sık: Decompressive craniectomy sonrası
- Açık travmalar, kemik erozyonu, cerrahi defekt
2) Cephalocele / Meningocele / Meningoencephalocele
- Doğumsal kemik defektlerinden dışarı sarkma
- Oksipital en sık
- Tipleri:
- Meningosel: sadece meninks dışarı çıkar
- Meningoensefalosel: beyin + meninks dışarı çıkar
- Ensefalosel: beyin dokusunun fıtıklaşması
3) Postoperatif Herniasyon
- Cerrahi defektlerden beyin dokusu dışarı çıkması
- Kranioplasti gerektirebilir
4) Sinüs / Orbitaya Herniasyon (Nadir)
- Travma veya cerrahi sonrası frontal sinus içine beyin dokusu geçebilir
- Optik kanal yoluyla orbitaya geçiş olabilir
GENEL SINIFLAMA
A) İNTRAKRANİYAL HERNIASYONLAR
- Subfalksiyan (cingulate) → falx altına
- Transtentorial
- Uncal → tentoryum altına
- Central downward → beyin sapı aşağı
- Upward → cerebellum yukarı
- Tonsillar (foramen magnum)
- Transalar
B) EKSTRAKRANİYAL HERNIASYONLAR
- Transcalvarial (kraniektomi sonrası dışa fıtıklaşma)
- Meningosel / Meningoensefalosel / Ensefalosel (doğumsal)
- Travmatik / cerrahi kemik defekti sonrası
- Sinüs / orbitaya herniasyon
İNTRA – EKSTRA KRANİYAL HERNIASYON KARŞILAŞTIRMA MEGA TABLOSU
| Özellik | İntrakraniyal Herniasyon | Ekstrakranial Herniasyon |
|---|---|---|
| Fıtık yönü | Kompartman → kompartman | Kafatası içinden dışarı |
| Örnek | Uncal, central, tonsillar, subfalksiyan | Transcalvarial, meningoensefalosel |
| Tehlike | Beyin sapı basısı → ölüm | ICP artışı, enfeksiyon |
| Görüntüleme | Midline shift, tentoryum deformitesi | Kemik defektinden dışa protrüzyon |
| Neden | Kitle, hematom, ödem | Kraniektomi, travma, doğumsal defekt |
| Acil mi? | ÇOK (özellikle tonsillar & uncal) | ICP artışı varsa acil |
| Tedavi | Dekompressif cerrahi | Kranioplasti / ICP kontrolü |
ÖZET
- Tonsillar = medulla basısı → ani apne → ölüm
- Uncal = ünilateral dilate pupil + hemiparezi
- Subfalksiyan = ACA basısı → bacak güçsüzlüğü
- Central downward = decorticate → decerebrate → koma
- Transcalvarial = kraniektomi sonrası beyin dışarı taşar
A) İNTRAKRANİYAL HERNIASYONLAR
| Herniasyon Tipi | Anatomik Yön | Tutulan Yapılar | Temel Klinik | En Sık Neden | Aciliyet | TUS Spot |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Subfalksiyan (Cingulate) | Hemisfer → falx altı | Cingulate girus, ACA | Kontralateral bacak güçsüzlüğü, midline shift | Büyük hemisferik ödem/kanama | Yüksek | ACA basısı → bacak güçsüzlüğü |
| Uncal (Lateral Transtentorial) | Temporal uncus → tentoryum altı | CN III, pedinkül, PCA | Geniş pupil, hemiparezi, bilinç bozukluğu | Epidural hematom, temporal kitle | Çok yüksek | Kernohan → ipsilateral hemiparezi |
| Central (Downward Transtentorial) | Diensefalon/beyin sapı ↓ | Midbrain, pons | Pupiller değişiklik, decorticate → decerebrate, koma | Diffüz ödem | Kritik | Decorticate→Decerebrate |
| Upward Transtentorial | Posterior fossa → tentoryum yukarı | Midbrain | Vertikal bakış bozukluğu, bilinç azalması | Serebellar hematom | Yüksek | Posterior fossa kitle → upward |
| Tonsillar (Foramen magnum) | Tonsiller ↓ | Medulla oblongata | Apne, bradikardi, hipertansiyon, ani ölüm | Serebellar hematom, Chiari | EN KRİTİK | Coning = ölümcül |
| Transalar (Sphenoid wing) | Temporal lob → sfenoid kanat | Temporal lob | Lokal şişme, kafa çarpıklığı | Travma | Orta | Nadir |
| Superior Cerebellar Upward | Serebellum ↑ | Vermis & midbrain | Bulantı, baş dönmesi | Posterior fossa basıncı | Orta | Nadir |
B) EKSTRAKRANİYAL HERNIASYONLAR
| Herniasyon Tipi | Anatomik Yön | Tutulan Yapılar | Temel Klinik | En Sık Neden | Aciliyet | TUS Spot |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Transcalvarial Herniasyon (extracranial) | Beyin → kemik defektinden dışarı | Korteks, meninks | Kraniektomi sahasında dışa bombe, ICP bulguları | Decompressive craniectomy | Orta | Kraniektomi sonrası dış fıtıklaşma |
| Meningosel | Meninks dışarı | Meninks | Sıvı dolu kese, nörolojik bulgu yok | Doğumsal nöral tüp defekti | Düşük | Sadece meninks |
| Meningoensefalosel | Beyin + meninks dışarı | Meninks + beyin dokusu | Nörolojik defisitler, büyük kese | Doğumsal defekt | Yüksek | Beyin + meninks dışarı |
| Ensefalosel | Beyin dışarı | Beyin dokusu | Ataksi, nöbet, defisit | Oksipital defekt | Yüksek | Tipik oksipital kese |
| Orbital / Sinüs Herniasyonu | Frontal → orbital/sinüs | Frontal lob | Proptozis, diplopi | Travma | Orta | Travma sonrası orbitaya beyin geçişi |
C) SPİNAL HERNIASYON BENZERİ KOMPARTMAN SENDROMLARI
(Bunlar anatomik olarak “herniasyon” sayılmasa da nöroşirürji literatüründe kompartman yer değiştirme sendromları olarak aynı çatı altında değerlendirilir.)
| Sendrom | Anatomik Yön | Klinik | En Sık Neden | TUS Spot |
|---|---|---|---|---|
| Conus Medullaris Sendromu | L1–L2 düzeyi | Erken sfinkter kaybı, hafif motor, bilateral | Tümör, disk, travma | Sfinkter erken bozulur |
| Cauda Equina Sendromu | Periferik sinir kökleri | Şiddetli radiküler ağrı, saddle anesthesia, retansiyon | Dev disk hernisi | Acil cerrahi <24 saat |
| Spinal Tonsillar Herniasyon | Tonsiller ↓ (Chiari) | Baş ağrısı, ataksi, beyinsap bulguları | Chiari | Foramen magnum basısı |
MASTER ÖZET
- Uncal = ünilateral dilate pupil + hemiparezi
- Tonsillar = medulla basısı → apne → ölüm
- Subfalksiyan = ACA basısı → kontralateral bacak güçsüzlüğü
- Central downward = decorticate → decerebrate
- Upward = posterior fossa kitleleri → midbrain basısı
- Transcalvarial = kraniektomi sonrası beyin dışarı taşması
- Meningoensefalosel = meninks + beyin dışarı
- Ensefalosel = beyin dokusu dışarı
- Conus = erken sfinkter bozukluğu, ağrı az
- Cauda Equina = LMN + şiddetli radiküler ağrı → ACİL cerrahi
HERNIASYON TİPLERİNİN ANATOMİK YÖNLÜ BAKIMDA SİSTEMATİK ŞEMASI
Aşağı doğru
- Central downward
- Tonsillar
- Uncal (alt ve içe doğru)
Yukarı doğru
- Upward transtentorial
- Superior cerebellar upward
Orta hattı geçerek
- Subfalksiyan
Kafatası dışına
- Transcalvarial
- Meningosel / Meningoensefalosel / Ensefalosel