1TEK BAKIŞTA ANA TEMA TABLOSU
| Bozukluk | Ana Tema | En Tipik Klinik |
|---|---|---|
| Panik Bozukluk | Ani panik ataklar | “Öleceğim / boğuluyorum” |
| Agorafobi | Kaçmanın zor olacağı yerlerden kaçınma | Toplu taşıma, kalabalık kaçınma |
| Sosyal Fobi | Olumsuz değerlendirilme korkusu | Sunum yapamama, yüz kızarması |
| Özgül Fobi | Spesifik uyaran fobisi | Hayvan, yükseklik, uçak |
| GAD | Her şey hakkında sürekli kaygı | 6 ay süren yaygın huzursuzluk |
| Ayrılık Anksiyetesi | Bağlanma figüründen ayrılma korkusu | Okula gitmeyi reddetme |
| Selektif Mutizm | Belirli ortamlarda konuşamama | Okulda konuşmaz, evde konuşur |
| Akut Stres | Travmadan 3 g–1 aydaki reaksiyon | Kabus + kaçınma + hiperarousal |
| PTSD | Travmadan 1 aydan uzun süre | Flashback + kaçınma + uyarılmışlık |
| OKB | Obsesyon + kompulsiyon | Yıkama, kontrol etme |
| Hastalık Kaygısı | Hastalık korkusu | Belirti yok ama kanser korkusu |
| Somatik Semptom | Fiziksel belirti + aşırı kaygı | Çok sayıda fiziksel şikâyet |
BAŞLAMA SÜRESİ – SÜRE KRİTERİ
| Bozukluk | Başlama | Tanı süresi |
|---|---|---|
| Panik Bozukluk | Genç erişkin | Beklenti anksiyetisi var |
| Agorafobi | Genç erişkin | ≥6 ay |
| Sosyal Fobi | Ergen / genç erişkin | ≥6 ay |
| Özgül Fobi | Çocukluk/ergenlik | ≥6 ay |
| GAD | 20–40 yaş | ≥6 ay |
| Ayrılık Anksiyetesi | Çocukluk | ≥4 hafta (çocuk) / ≥6 ay (erişkin) |
| Selektif Mutizm | Çocuk | ≥1 ay |
| Akut Stres Bozuluğu | Travmadan → 3 gün–1 ay | 3g–1 ay |
| PTSD | Travmadan → ≥1 ay | ≥1 ay |
| OKB | Her yaş | Süre şartı yok |
| Hastalık Kaygısı | Her yaş | ≥6 ay |
| Somatik Semptom | Genç/orta yaş | Süre şartı yok (ancak kronikleşir) |
TEMEL BELİRTİ SETİ KARŞILAŞTIRMASI
| Bozukluk | Fiziksel anksiyete | Bilişsel kaygı | Kaçınma | Travma ilişkili | Obsesyon | Kompulsiyon |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Panik | +++ | Ölüm korkusu | Orta | – | – | – |
| Agorafobi | + | Tehlike korkusu | +++ | – | – | – |
| Sosyal Fobi | ++ | Rezil olma korkusu | ++ | – | – | – |
| Özgül Fobi | ++ | Nesne-spesifik | +++ | – | – | – |
| GAD | + | Genelleşmiş kaygı | + | – | – | – |
| Ayrılık | ++ | Ayrılma korkusu | ++ | – | – | – |
| Selektif Mutizm | Orta | Utangaçlık | ++ | – | – | – |
| Akut Stres | ++ | Travma | + | Evet | – | – |
| PTSD | ++ | Travma | ++ | Evet | – | – |
| OKB | + | İstemsiz düşünce | Orta | – | Evet | Evet |
| Hastalık Kaygısı | Orta | Hastalık korkusu | Orta | – | – | – |
| Somatik Semptom | +++ | Sağlık kaygısı | Orta | – | – | – |
TETİKLEYİCİ KARŞILAŞTIRMASI
| Bozukluk | Tetikleyici |
|---|---|
| Panik | Spontan (beklenmedik) |
| Agorafobi | Kalabalık, kapalı alan, toplu taşıma |
| Sosyal Fobi | Eleştirilme / göz önünde olma |
| Özgül Fobi | Yılan, kan, yükseklik, uçak vb. |
| GAD | Hayatın her alanı |
| Ayrılık | Ebeveynden ayrılma |
| Selektif Mutizm | Sosyal ortam |
| Akut Stres / PTSD | Travma |
| OKB | Obsesif düşünceler |
| Hastalık Kaygısı | Kanser/infarktüs gibi hastalık korkusu |
| Somatik Semptom | Fiziksel belirtiler |
TEDAVİ KARŞILAŞTIRMASI
| Bozukluk | Birinci Basamak Tedavi | Ek/Özel Not |
|---|---|---|
| Panik | SSRI + CBT, akut BZD | Solunum eğitimi |
| Agorafobi | SSRI + maruziyet | CBT şart |
| Sosyal Fobi | SSRI, performans için propranolol | Rol oynama CBT |
| Özgül Fobi | Davranışçı terapi (duyarsızlaştırma) | İlaç gerekmez |
| GAD | SSRI/SNRI, Buspiron | CBT çok etkili |
| Ayrılık | CBT + aile eğitimi | Nadiren ilaç |
| Selektif Mutizm | CBT + ebeveyn eğitimi | Sosyal kaygı ile ilişkilidir |
| Akut Stres | Kısa süreli BZD + psikoeğitim | Erken müdahale PTSD riskini azaltır |
| PTSD | SSRI (sertralin/paroksetin), EMDR, CBT | Kabuslar → prazosin |
| OKB | ERP (exposure + response prevention) + yüksek doz SSRI | Tedaviye direnç → klomipramin |
| Hastalık Kaygısı | SSRI + CBT | Tıbbi tetkiklerden kaçınma eğitimi |
| Somatik Semptom | CBT + düzenli hekim görüşmesi | Gereksiz tetkikleri azalt |
AYIRICI TANI SPOTLARI
| Klinik İpucu | En Olası Tanı |
|---|---|
| 10 dakika içinde zirve yapan yoğun korku | Panik atak |
| Kalabalığa girememe | Agorafobi |
| Sunum yapamama, yüz kızarma | Sosyal fobi |
| Kan görünce bayılma | Kan-enjeksiyon fobisi |
| 6 ay süren sürekli kaygı | GAD |
| Travmadan 2 hafta sonra kabuslar | Akut stres |
| Travmadan 3 ay sonra flashback | PTSD |
| Kirlilik obsesyonu + yıkama | OKB |
| Fiziksel bir belirti olmadan “kanserim” korkusu | Hastalık kaygısı |
| Çok sayıda fiziksel belirti + tıbbi açıklama yetersiz | Somatik semptom bozukluğu |
ÖZET
- En etkili fobi tedavisi: Sistematik duyarsızlaştırma
- En etkili OKB tedavisi: Maruz bırakma + tepki önleme
- Panik bozukluk altın standart: SSRI + CBT
- PTSD FDA onaylı ilaç: Sertralin, Paroksetin
- Ayrılık anksiyetesi: Çocuklarda ≥4 hafta şart
- Akut stres vs PTSD: 1 ay sınırı
- Hastalık kaygısı: Belirti yok → hastalık korkusu
- Somatik semptom: Belirti var → aşırı kaygı
———————————–
KAYGI (ANKSİYETE) BOZUKLUKLARI
1. PANİK BOZUKLUK
Temel özellik: Ani başlayan, tekrarlayan panik ataklar + sürekli tekrar edeceği konusunda beklenti anksiyetesi.
Panik Atak Klinik:
- Çarpıntı
- Terleme
- Titreme
- Göğüs ağrısı
- Nefes darlığı (en önemli)
- Parestezi
- Derealizasyon / Depersonalizasyon
- Kontrolü kaybetme / ölme korkusu
Ayırıcı Tanı: MI, aritmi, hipertiroidi, feokromositoma, astım.
Tedavi:
- Akut: Benzodiazepin
- Uzun süreli: SSRI (1. sıra)
- CBT çok etkilidir.
2. AGORAFOBİ
Kaçmanın zor olacağı yerlerden kaçınma: Toplu taşıma, açık alan, kapalı alan, kuyrukta durmak, kalabalık vs.
Çoğunlukla Panik Bozukluk ile birliktedir.
Tedavi: SSRI + maruziyet terapisi.
3. SOSYAL KAYGI (SOSYAL FOBİ)
Kişinin başkaları tarafından olumsuz değerlendirileceğinden aşırı korkması.
Alt Tipler:
- Performans tipi (sadece sahne/sunum)
- Yaygın tip
Tedavi:
- SSRI
- Performans tipi → beta bloker (propranolol)
- CBT
4. ÖZGÜL FOBİLER
Belirli bir nesne/uyaranla sınırlı aşırı korku.
Örnekler:
- Hayvan fobisi
- Kan-enjeksiyon-yara
- Yükseklik
- Uçak
- Kapalı alan
Tedavi: Davranışçı terapi (Sistematik duyarsızlaştırma) → birincil.
5. GENELLEŞMİŞ ANKSİYETE BOZUKLUĞU (GAD)
En az 6 aydır, birçok konu hakkında kontrol edilemeyen yaygın kaygı.
Semptomlar (en az 3):
- Huzursuzluk
- Yorgunluk
- Konsantrasyon güçlüğü
- İrritabilite
- Kas gerginliği
- Uyku bozukluğu
Tedavi:
- SSRI / SNRI (birinci sıra)
- Buspiron (non-BZD, bağımlılık yapmaz; panikte etkisiz)
- CBT
AYRILIK ANKSİYETESİ BOZUKLUĞU
Daha çok çocuklarda ama yetişkinlerde de olabilir.
Klinik:
- Ebeveynden ayrılma korkusu
- Evde yalnız kalamama
- Okula gitmeyi reddetme
- Kabuslar
Tedavi: CBT + aile eğitimi.
SEÇİCİ KONUŞMAZLIK (Selective Mutism)
Konuşma becerisi vardır, ancak belirli ortamlarda (okul gibi) konuşmayı reddeder.
Genellikle sosyal kaygı bozukluğu ile bağlantılıdır.
Tedavi: CBT + aile terapisi.
TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU (TSSB / PTSD)
Travmatik olay sonrası 1 aydan uzun sürer.
Temel dört grup:
- Yeniden yaşantılama (flashback)
- Kaçınma
- Negatif duygu ve biliş değişiklikleri
- Artmış uyarılmışlık
Risk: Kadınlarda daha fazla; çocuk istismarı önemli risk faktörü.
Tedavi:
- SSRI (sertralin, paroksetin) → FDA onaylı
- EMDR
- CBT
- Prazosin (kabuslar)
AKUT STRES BOZUKLUĞU
Travmadan 3 gün – 1 ay arası.
Tedavi: Kısa süreli BZD + erken psikoeğitim.
OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB)
Artık “Anksiyete Bozuklukları” içinde değil ama sınavlarda beraber sorulur.
- Ego-distonik düşünceler (obsesyon)
- Rahatlatıcı davranışlar (kompulsiyon)
Tedavi:
- Yüksek doz SSRI
- CBT (maruz bırakma + tepki önleme)
- Tedaviye direnç → Klomipramin
BEDENSEL BELİRTİ VE İLGİ BOZUKLUKLARI (Somatik semptom + Hastalık kaygısı)
Anksiyete ile yakın ilişkili.
A) Somatik Semptom Bozukluğu
Bir ya da daha fazla fiziksel belirti + aşırı ilgilenme.
B) Hastalık Kaygısı Bozukluğu (Hipokondriyazis)
Organik belirti olmadan hastalık korkusu.
Tedavi: SSRI + CBT “Cognitive Behavioral Therapy – Bilişsel Davranışçı Terapi)”
İPUÇLARI
| Klinik ipucu | En olası tanı |
|---|---|
| Nefes alamama + ölme korkusu + 10 dakika içinde pik | Panik atak |
| Kalabalık alanlardan kaçınma | Agorafobi |
| Topluluk önünde konuşamama | Sosyal fobi |
| Yılan görünce ani korku | Özgül fobi |
| 6 aydır her konuda kaygı | GAD |
| Çocuk, okula gitmek istemiyor, anneden ayrılmak istemiyor | Ayrılık anksiyetesi |
| Travmadan 10 gün sonra kabus + kaçınma | Akut stres bozukluğu |
| Travmadan 2 ay sonra kabus, flashback | PTSD |