GENEL BAKIŞ TABLOSU (ÖZET)
| Cluster | Temel Tema | Genel Klinik Profil | En önemli savunma mekanizması |
|---|---|---|---|
| A | Tuhaf–eksantrik | Sosyal çekilme, eksantrik davranış | Projeksiyon (Paranoid), Fantazi (Şizoid), Sihirsel düşünce (Şizotipal) |
| B | Dramatik–duygusal | Dürtüsellik, yoğun duygular, istikrarsız ilişkiler | Splitting (Borderline), Yansıtma (Antisosyal), Dramatizasyon (Histrionik), İdealizasyon–devalüasyon (Narsisistik) |
| C | Kaygılı–çekingen | Korku, bağımlılık, kaçınma | Kaçınma, rasyonalizasyon, bağımlılık |
CLUSTER A — TUHAF / EKSANTRİK
| Özellik | Paranoid | Şizoid | Şizotipal |
|---|---|---|---|
| Çekirdek tema | Sürekli şüphe | İlişki istememe | Sihirsel düşünce + sosyal kaygı |
| Başkalarına yaklaşım | Güvensiz, kuşkucu | İlgisiz | Şüpheci + tuhaf |
| Duygulanım | Öfkeli, soğuk | Duygusal düzleşme | Uygunsuz/garip |
| İlişkiler | Yakın ilişkiyi tehdit olarak görür | Yakın ilişki istemez | Yakın ilişki ister ama beceremez |
| Ana bulgular | Aldatılma beklentisi, kin | İçedönüklük, yalnız yaşam | Tuhaf inançlar, referans fikirleri |
| Konuşma/düşünce | Temkinli, ima arayan | Kısa, soğuk | Tuhaf, dağınık |
| Benlik algısı | Sürekli tehdit altında | Yalnız yaşamayı seçen | Özel güçleri olabileceği |
| Sosyal işlevsellik | Çatışmalı | Düşük ama dramatik değil | Belirgin bozuk |
| Savunma mekanizması | Projeksiyon | Fantezi | Sihirsel düşünce, izolasyon |
| Şizofreni ile ilişki | Negatif | Negatif | Pozitif semptom benzeri (en yakın) |
| Tedavi | Destekleyici terapi | Sosyal beceri eğitimi | Psikoterapi + düşük doz antipsikotik |
CLUSTER B — DRAMATİK / DUYGUSAL / DÜZENSİZ
| Özellik | Antisosyal | Borderline | Histrionik | Narsisistik |
|---|---|---|---|---|
| Çekirdek tema | Hak ihlali + empati yok | Terk edilme korkusu + duygusal dengesizlik | İlgi odağı olma | Büyüklenmecilik + hayranlık ihtiyacı |
| Başlangıç | 15 yaş sonrası (DB zorunlu) | Genç erişkin | Genç erişkin | Genç erişkin |
| İlişki biçimi | Sömürücü | Yoğun–istikrarsız (idealize→devalue) | Yüzeysel, dramatik | Tek taraflı, hayranlık bekleyen |
| Duygulanım | Umursamaz | Aşırı değişken, öfke | Yüzeysel | Kırılgan, öfke patlamaları |
| Dürtüsellik | Çok belirgin | Çok belirgin | Orta | Düşük–orta |
| Kendilik algısı | Suç eğilimli, haklı | Boşluk duygusu | Onay arayan | Üstün biri |
| Ana bulgular | Yalan, manipülasyon, suç | Splitting, intihar girişimi | Abartılı davranış | Kibir, empati eksikliği |
| Savunma mekanizması | Yansıtma, dışa vurma | Splitting, yansıtmalı özdeşim | Regresyon, dramatizasyon | İdealizasyon–devalüasyon |
| Benlik saygısı | Patolojik yüksek | Aşırı değişken | Ortama göre değişir | Kırılgan ama dışarıdan büyüklenmeci |
| Riskler | Suç, madde kullanımı | En yüksek intihar riski | Duygusal krizler | Depresyon (eleştiri sonrası) |
| Tedavi | Yapılandırılmış ortam | DBT (gold standard) | Destekleyici terapi | Bilişsel terapi |
CLUSTER C — KAYGILI / ÇEKİNGEN / KORKULU
| Özellik | Kaçıngan | Bağımlı | Obsesif-Kompulsif Kişilik (OKKB) |
|---|---|---|---|
| Çekirdek tema | Reddedilme korkusu | Ayrılma/yalnız kalma korkusu | Mükemmeliyetçilik, kontrol |
| Duygulanım | Kaygı | Kaygı + çaresizlik | Gerginlik, katılık |
| İlişki biçimi | Uzak–çekingen | Aşırı bağımlı | Kontrollü, mesafeli |
| Benlik algısı | Kusurlu, yetersiz | Zayıf, bağımlı | Doğru yolu sadece ben bilirim |
| Ana bulgular | Sosyal kaçınma | Karar verememe | Aşırı düzen, katılık |
| Savunma mekanizması | Kaçınma | Bağımlılık, idealizasyon | Rasyonalizasyon, izolasyon |
| Sosyal işlevsellik | Çok düşük | Kötü | Yüksek ama mutsuz |
| Ayırıcı tanı | Sosyal fobi | Borderline (terk edilme korkusu var) | OKB (ego-distonik) |
| Tedavi | CBT, sosyal beceri | CBT, bağımsızlık eğitimi | Psikoterapi, esneklik çalışmaları |
AYIRICI TANI
| Durum | Karıştırıldığı bozukluk | Ayırt ettirici nokta |
|---|---|---|
| Borderline vs Bipolar | Bipolar | Borderline: hızlı değişim + tetikleyici var + kişilik örüntüsü kalıcı |
| OKKB vs OKB | Obsesif kompulsif bozukluk | OKB: ego-distonik; OKKB: ego-sintonik |
| Kaçıngan vs Şizoid | Sosyal izolasyon | Kaçıngan ilişki ister, şizoid istemez |
| Histrionik vs Narsisistik | İlgi isteği | Histrionik: onay → Narsisistik: hayranlık |
| Antisosyal vs Borderline | Dürtüsellik | Antisosyal: empati yok; Borderline: yoğun duygular, terk edilme korkusu |
———————-
KİŞİLİK BOZUKLUKLARI — DSM-5 (Cluster A – B – C )
CLUSTER A (Tuhaf / Eksantrik)
1. Paranoid Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Şüphecilik, güvensizlik, başkalarının kötü niyetli olduğuna inanma.
Klinik ipuçları
- Bitmeyen kuşkuculuk
- Aldatılma korkusu
- Gizli anlamlar arama
- Kin tutma
- Eleştiriye aşırı tepkisellik
Savunma
- Projeksiyon (yansıtma)
Tedavi
- Destekleyici tedavi, paranoid temaları sorgulayan terapi
2. Şizoid Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Sosyal ilişkilerden kopukluk + duygusal düzleşme
Klinik ipuçları
- Yakın ilişki istemez
- Tek başına aktiviteleri tercih eder
- Övgü/eleştiriye kayıtsız
- Seks dâhil ilgisizlik
Savunma
- İçe çekilme, fantezi
Tedavi
- Destekleyici terapi, sosyal beceri eğitimi
3. Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Sihirsel düşünce + tuhaf davranışlar + sosyal kaygı
Klinik ipuçları
- Referans fikirleri
- Olağandışı algılar
- Şüphecilik
- Eksantrik davranış
- Sihirsel düşünce (telepati vb.)
Savunma
- Fantazi, tuhaf inanç sistemleri
Tedavi
- Psikoterapi + gerekirse düşük doz antipsikotik
NOT
- Şizofreninin hafif formu gibi düşünülebilir.
CLUSTER B (Dramatik / Duygusal / Düzensiz)
4. Antisosyal Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Başkalarının haklarını ihlal, suç, empati yokluğu
Klinik ipuçları
- 18 yaş + çocuklukta davranım bozukluğu öyküsü
- Manipülatif, agresif
- Sürekli yalan söyleme
- Vicdan azabı yok
Tedavi
- Tedaviye dirençli; yapılandırılmış çevre
5. Borderline Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Terk edilme korkusu + duygusal dengesizlik + impulsivite
Klinik ipuçları
- Boşluk hisleri
- Kendine zarar verme, intihar girişimleri
- İlişkilerde idealizasyon → değersizleştirme
- Öfke kontrol zorluğu
- Dissosiyatif belirtiler
Savunma
- Splitting (bölme), yansıtmalı özdeşim
Tedavi
- DBT en etkili, SSRI + duygudurum düzenleyici
6. Histrionik Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Aşırı duygusallık + ilgi odağı olma
Klinik ipuçları
- Seksüel provokatif davranış
- Dramatik, tiyatral
- Duygular yüzeysel ve değişken
- Önerilebilirlik yüksek
Savunma
- Regrasyon, dramatizasyon
Tedavi
- Destekleyici psikoterapi
7. Narsisistik Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Büyüklenmecilik + hayranlık ihtiyacı + empati eksikliği
Klinik ipuçları
- Kendini özel görme
- Eleştiriye tahammülsüzlük
- Başarı, güzellik fantezileri
- Kıskançlık ve kibir
Savunma
- İdealizasyon–devalüasyon, rasyonalizasyon
Tedavi
- Bilişsel terapi, empati eğitimi
CLUSTER C (Kaygılı / Çekingen / Korkulu)
8. Kaçıngan (Avoidant) Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Yetersizlik duygusu + reddedilme korkusu + sosyal kaçınma
Klinik ipuçları
- Sosyal ortamlardan çekilme
- Eleştiriden aşırı etkilenme
- Yakın ilişki isteği vardır ama reddedilme korkusu baskın
Savunma
- Kaçınma, inhibisyon
Tedavi
- CBT, sosyal fobi tedavisi benzeri
9. Bağımlı (Dependent) Kişilik Bozukluğu
Temel Özellik
- Başkasına bağımlılık + ayrılma korkusu
Klinik ipuçları
- Tek başına karar veremez
- Aşırı onay arayışı
- Ayrılma korkusuyla kötü ilişkide bile kalır
Savunma
- İdealizasyon
Tedavi
- CBT, bağımsızlık becerileri geliştirme
10. Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKKB)
Temel Özellik
- Aşırı düzen, mükemmeliyetçilik, kontrol ihtiyacı
(OKB = ego-distonik; OKKB = ego-sintonik)
Klinik ipuçları
- Esneklik yok
- Görev paylaşamaz
- Aşırı kuralcılık
- Mükemmeliyetçilik nedeniyle iş bitiremez
Savunma
- Rasyonalizasyon, izolasyon
Tedavi
- Psikoterapi, esneklik çalışmaları