Hepatik lipaz eksikliği, erken ateroskleroz, yüksek toplam kolesterol, trigliserit (TG) ve çok düşük yoğunluklu lipoprotein (VLDL) ile TG açısından zengin düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) ve HDL alt fraksiyonları ile karakterizedir
Hepatik lipaz eksikliği, vücudun yağları (lipitleri) parçalama yeteneğini etkileyen bir hastalıktır. Bu bozukluğa sahip kişilerin kanında trigliserit ve kolesterol olarak bilinen belirli yağların miktarı artmıştır. Bu kişilerde ayrıca yüksek yoğunluklu lipoproteinler (HDL) olarak bilinen moleküllerin miktarı artmış ve düşük yoğunluklu lipoproteinler (LDL) olarak adlandırılan moleküllerin miktarı azalmıştır . Bu moleküller, trigliserit ve kolesterolü vücutta taşır. Hepatik lipaz eksikliği olan kişilerde LDL molekülleri genellikle anormal derecede büyüktür.
Normalde, yüksek HDL (“iyi kolesterol” olarak bilinir) ve düşük LDL (“kötü kolesterol” olarak bilinir) seviyeleri, atardamar duvarlarında yağ birikmesine (ateroskleroz) ve kalp hastalığına karşı koruyucudur. Ancak, HDL ve LDL arasında bu dengesizliğe sahip olan bazı hepatik lipaz eksikliği olan bireyler, orta yetişkinlik döneminde ateroskleroz ve kalp hastalığı geliştirirken, bazılarında bu görülmez. Hepatik lipaz eksikliği olan bireylerin genel popülasyondaki bireylere göre ateroskleroz veya kalp hastalığı geliştirme riskinin daha yüksek olup olmadığı bilinmemektedir. Benzer şekilde, hepatik lipaz eksikliği olan kişilerde kan trigliserit ve kolesterol düzeylerindeki artışın ateroskleroz ve kalp hastalığı riskini nasıl etkilediği de belirsizdir.
HEPATİK LİPAZ EKSİKLİĞİ
Genetik
- Otozomal resesif geçiş gösterir.
- LIPC gen mutasyonu ile ilişkilidir.
LIPC geni, hepatik lipaz adı verilen bir enzimin üretimi için talimatlar sağlar. Bu enzim, karaciğer hücreleri tarafından üretilir ve kan dolaşımına salınır. Burada, çok düşük yoğunluklu lipoproteinler (VLDL’ler) ve orta yoğunluklu lipoproteinler (IDL’ler) adı verilen yağ taşıyıcı moleküllerin düşük yoğunluklu lipoproteinlere (LDL’ler) dönüştürülmesine yardımcı olur. Enzim ayrıca, kolesterol ve trigliseritleri kandan karaciğere taşıyan yüksek yoğunluklu lipoproteinler (HDL’ler) adı verilen moleküllerin taşınmasına da yardımcı olur. HDL’ler, bu yağları depolayarak diğer dokulara yeniden dağıtılmasını veya vücuttan atılmasını sağlar. Hepatik lipaz, LDL’lerin oluşumunu ve HDL’lerin taşınmasını düzenleyerek bu yağ taşıyıcı moleküllerin dengede kalmasına yardımcı olur. Normalde, yüksek HDL seviyeleri (“iyi kolesterol” olarak bilinir) ve düşük LDL seviyeleri (“kötü kolesterol” olarak bilinir) kalp hastalıklarına karşı koruyucudur.
Biyokimyasal Görev
Hepatik lipaz normalde:
- IDL → LDL dönüşümünü
- HDL3 → HDL2 dönüşümünü
- Şilomikron kalıntılarının temizlenmesini sağlar.
➜ Eksikliğinde bu lipoproteinler parçalanamaz.
Laboratuvar & Lipid Profilindeki Değişiklikler
| Parametre | Beklenen Değişiklik |
|---|---|
| Şilomikron kalıntıları | ↑ Artar |
| IDL | ↑ Artar |
| HDL (özellikle HDL2) | ↑ Artar → “HDL yüksek ama koruyucu değil” |
| LDL | Normal / hafif ↓ |
| Trigliserid | Normal–hafif ↑ |
| Total kolesterol | ↑ artabilir |
HDL’nin artmasına rağmen aterojenik etki azalmadığı için koruyucu değildir → sınavda çeldiricidir.
Klinik Bulgular
- Ksantomlar (tüberöz, tendon) görülebilir.
- Hepatosplenomegali olabilir.
- Çocukluk veya genç erişkinlikte ortaya çıkar.
Kardiyovasküler Risk
- Koroner arter hastalığı riski artmıştır.
- Nedeni: IDL ve remnant partiküller aterojeniktir.
| Özellik | Hepatik Lipaz Eksikliği | Lipoprotein Lipaz (LPL) Eksikliği |
|---|---|---|
| Genetik | AR | AR |
| Yağlı partikül | IDL ↑, Şilomikron remnant ↑ | Şilomikron ↑↑↑ |
| Trigliserid | Normal / hafif ↑ | Çok yüksek (1000–2000 mg/dL) |
| Ksantom | Var | Eruptif ksantomlar belirgin |
| Pankreatit riski | Düşük | Yüksek |
| Kardiyovasküler risk | Artmış | Değişken |
| HDL | Artmış (HDL2 ↑) | Düşük / normal |
Önemli çeldirici: “HDL yüksek → iyi” diye düşünülmemeli. Hepatik lipaz eksikliğinde HDL yüksek ama kardiyoprotektif değil.
Özet Cümle
Hepatik lipaz eksikliği otozomal resesif geçer; şilomikron kalıntıları ve IDL birikir, HDL yüksek görünür, ksantomlar gelişebilir ve koroner kalp hastalığı riski artar.
—————–
Hepatik lipaz eksikliği, hepatik lipaz genindeki bir mutasyon nedeniyle yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterolünün yükselmesine neden olan nadir görülen, otozomal resesif bir hastalıktır . Klinik özellikleri tam olarak anlaşılamamıştır ve karakteristik ksantomlar yoktur . Bir hayvan modelinde aterosklerozda gecikme ile bir ilişki vardır.
Yapılan birçok çalışmada, hepatik lipaz obezite ile de yakından ilişkilidir. Bir testte, Cedó ve arkadaşları tarafından, işlevini kaybetmiş mutasyona uğramış bir HL proteini içeren fare hücreleri yaratılan bir deney oluşturuldu. Trigliserit seviyelerinin birikmesinin alkolsüz yağlı karaciğer hastalığına yol açtığını buldular. Bu, HL’nin IDL’deki triasilgliseritleri dönüştürememesi ve böylece LDL oluşturmasından kaynaklanıyordu. Böylece, endotel hücrelerinin serbest yağ asitlerini alamaması artar ve karaciğerde daha fazla IDL depolanır. HL’deki bu eksiklik aynı zamanda karaciğer iltihabına ve obezite sorunlarına da yol açar. Ancak deneyde, fare HL’sinin heparan sülfat proteoglikanlarına (HSPG) bağlı olmadığı, insan HL’sinin ise heparan sülfat proteoglikanlarına (HSPG) bağlı olduğu ve IDL’ye bağlanana kadar HL’yi devre dışı bıraktığı bulundu. İnsanlardaki potansiyel etkileri belirlemek için daha fazla deney yapılmalıdır.