Pnömokonyoz grafisi, mesleki maruziyet sonucu (ör. kömür, silika, asbest tozu) gelişen akciğer parankiminde fibrotik nodüler değişikliklerin X-ray ile tespitidir.
5 basamakta değerlendirilir.
1. Film Kalitesi
1–4 arası sınıflandırılır
1 = mükemmel, 4 = tanısal değil
2. Parenkimsel Lezyonlar (Küçük Opasiteler)
Boyut, tip, dağılım
p: <1.5 mm, q: 1.5–3 mm, r: 3–10 mm (yuvarlak); p, q, r;
pürüzlü (irregular) opasiteler: s, t, u
3. Yaygınlık (Profusion)
12-noktalı sistem (örn. 0/0 – 3/3)
Opasite yoğunluğu referans filme göre belirlenir.
0 = yok, 1 = hafif, 2 = orta, 3 = yoğun
4. Büyük Opasiteler
A, B, C olarak sınıflanır
A : 1–5 cm; B : >5 cm (aynı lobda); C : çok sayıda veya birleşik
5. Ek Bulgular
Plevral plak, kalınlaşma, kalsifikasyon
Özellikle asbest maruziyeti için belirtilir
6. Diğer Anomaliler
Tüberküloz, amfizem, nodülasyon dışı fibrozis
Ek olarak kaydedilir
——————————
MESLEK HASTALIKLARI AÇISINDAN PNÖMOKONYOZ GRAFİSİ (ILO Sınıflaması)
Tanım: Pnömokonyoz grafisi; toz inhalasyonu (silika, kömür, asbest vb.) sonucu akciğer parankiminde gelişen fibrotik-nodüler değişikliklerin radyolojik değerlendirmesidir.
Tanı ve evreleme için ILO’nun uluslararası radyografik sınıflaması esas alınır.
1-FİLM KALİTESİ
| Derece | Tanım | Klinik Anlam |
| 1 | Mükemmel, artefakt yok | Tanı açısından en güvenilir film |
| 2 | Hafif artefakt var | Değerlendirme yapılabilir |
| 3 | Orta düzey artefakt | Tanısal güçlük yaratır |
| 4 | Kötü, tanısal değil | Tekrarlanmalı |
Yasal raporlarda film kalitesi mutlaka belirtilir. Kalite hataları yanlış pozitif/negatif değerlendirmelere neden olabilir.
2–PARENKİMSEL LEZYONLAR (KÜÇÜK OPASİTELER)
| Tip | Boyut | Morfoloji | Örnek |
| p | <1.5 mm | Yuvarlak | Kömür işçisi pnömokonyozu |
| q | 1.5–3 mm | Yuvarlak | Silikozis (erken dönem) |
| r | 3–10 mm | Yuvarlak | Silikozis (ileri evre) |
| s | <1.5 mm | Düzensiz | Asbestozis, interstisyel tip |
| t | 1.5–3 mm | Düzensiz | Asbestozis, diffüz fibrozis |
| u | 3–10 mm | Düzensiz | İleri interstisyel fibrozis |
Nodüllerin tipi, hastalığın etiolojisi hakkında ipucu verir:
Yuvarlak → silikozis / kömür tozu
Düzensiz → asbest / metal tozu
3-YAYGINLIK (PROFUSİON)
| Derece | Tanım | Örnek Notasyon |
| 0/0 – 0/1 | Normal / şüpheli | “Toz maruziyeti var, belirgin opasite yok” |
| 1/0 – 1/1 – 1/2 | Hafif | “Erken evre pnömokonyoz” |
| 2/1 – 2/2 – 2/3 | Orta | “Belirgin fibrotik değişiklik” |
| 3/2 – 3/3 | İleri / yoğun | “Komplike pnömokonyoz” |
Profusion, referans ILO filmleriyle karşılaştırılarak görsel olarak belirlenir.
En sık kullanılan örnek: “Profusion 2/1, tip q opasiteler, üst zon hakim.”
4-BÜYÜK OPASİTELER (KOMPLİKE PNÖMOKONYOZ)
| Sınıf | Tanım | Radyolojik Özellik |
| A | 1–5 cm tek kitle | Tek lobda |
| B | >5 cm, ancak tek lobda | Birkaç odak birleşmiş |
| C | Birden çok büyük kitle | Loblar arası yayılım, masif fibrozis |
“Progressive Massive Fibrosis (PMF)” ifadesi genellikle B veya C sınıfı için kullanılır.
Üst loblarda dev fibrotik kitleler tipiktir.
5-EK BULGULAR
| Bulgular | Klinik Önemi |
| Plevral plaklar / kalsifikasyon | Asbest maruziyetinin karakteristik bulgusu |
| Kostofrenik açı obliterasyonu | Plevral kalınlaşma veya sıvı |
| Kalp silueti çekilmesi, amfizem | İleri fibrotik değişiklik |
| Lineer opasiteler | İnterstisyel fibrozis – özellikle asbestozis |
| Yuvarlak atelektazi | Asbestte sık |
6–DİĞER ANOMALİLER (EK TANI NOTLARI)
| Bulgular | Olası Etken |
| Kavite / kalsifikasyon | Eski tüberküloz odağı |
| Bal peteği görünümü | İleri fibrotik pnömokonyoz |
| Amfizem | Hava kapanması, uzun süreli maruziyet |
| Nodül dışı fibrozis | Kronik interstisyel reaksiyonlar |
7-YASAL VE KLİNİK DEĞERLENDİRME (TÜRKİYE)
| Kriter | Açıklama |
| Yasal Dayanak | 5510 sayılı SSGSS Kanunu – Ek: Meslek Hastalıkları Listesi (Grup D) |
| Tanı Yetkisi | Yetkili Meslek Hastalıkları Hastaneleri veya Eğitim-Araştırma Hastaneleri |
| Destekleyici Görüntüleme | HRCT (özellikle küçük opasiteler veya asbest plevral lezyonlarında) |
| Zorunlu Kayıt | İSG kayıtlarında maruziyet süresi ve ortam ölçümleri belirtilmeli |
8️–KLİNİK YORUM – ÖRNEK RAPOR FORMATI
Film Kalitesi: 1 (iyi)
Küçük Opasiteler: tip q, 1.5–3 mm
Dağılım: bilateral, üst zon ağırlıklı
Profusion: 2/1
Büyük Opasite: Yok
Ek Bulgular: Amfizematik alanlar mevcut
Sonuç: Radyolojik olarak “orta düzey silikozis ile uyumlu pnömokonyoz (ILO 2011 sınıflaması)”
9️–ÖZET
| Başlık | Bilgi |
| Değerlendirme sistemi | ILO 2011 pnömokonyoz sınıflaması |
| Basamak sayısı | 5 (+ ek anomaliler) |
| Ana bulgu | Küçük opasiteler + profusion artışı |
| Tipik lokalizasyon | Üst loblar (silikozis), alt loblar (asbestozis) |
| Komplikasyon | Masif fibrozis (A–C) |
| Yasal tanı ölçütü | Klinik + radyolojik + meslek öyküsü birlikteliği |