HEPSİDİN
Tanım ve Görev
- Hepsidin, karaciğerin hepatositlerinden sentezlenen peptid yapıda bir hormondur.
- Vücuttaki demir dengesinin temel düzenleyicisidir.
- Ferroportin adlı demir taşıyıcı proteini inhibe ederek bağırsaklardan demir emilimini ve makrofajlardan demir salınımını azaltır.
Etki Mekanizması
| Etki Yeri | Mekanizma | Sonuç |
|---|
| Enterositler (ince barsak) | Ferroportin’i internalize eder ve degradasyona uğratır | Diyetle alınan Fe emilemez |
| Makrofajlar | Geri dönüşümle kana salınacak Fe’nin çıkışını engeller | Demir hücre içinde hapsolur |
| Hepatositler | Ferroportin blokajı | Serum demiri ↓, ferritin ↑ |
Kandaki hepsidin ↑ → Demir emilimi ↓, demir depolanması ↑
Kandaki hepsidin ↓ → Demir emilimi ↑, demir mobilizasyonu ↑
Hepsidin Sentezini Artıran Durumlar
| Durum | Mekanizma / Sonuç |
|---|
| İnflamasyon (özellikle IL-6 etkisi) | Akut faz yanıtı → hepsidin ↑ → demir hapsi → Anemia of chronic disease |
| Demir fazlalığı (hemokromatozda kompansatuar) | Karaciğer hepsidin sentezini artırır → demir emilimini kısıtlar |
| Enfeksiyonlar | Mikroorganizmaların demiri kullanmasını engellemek için hepsidin artar |
Hepsidin Sentezini Azaltan Durumlar
| Durum | Mekanizma / Sonuç |
|---|
| Anemi (eritropoez artışı) | Kemik iliğinden salınan eritroferron, hepsidini baskılar |
| Hipoksi | Dokulara O₂ taşınmasını artırmak için hepsidin azalır → demir emilimi artar |
| EPO aktivitesi artışı | Eritropoezi uyarır → hepsidin baskılanır |
| Demir eksikliği | Serum hepsidin düzeyi düşer → emilim ↑ |
Hepsidin Regülasyonunda Rol Oynayan Moleküller
| Molekül / Gen | Rolü |
|---|
| BMP6 – Hemojuvelin kompleksi (BMP/SMAD yolu) | Hepsidin gen transkripsiyonunu artırır |
| HFE – TfR2 kompleksi | Plazma transferrin düzeyine göre hepsidin üretimini ayarlar |
| IL-6 | Akut fazda karaciğer üzerinden hepsidin sentezini artırır |
| HAMP geni | Hepsidin kodlayan gen (mutasyonu → juvenil hemokromatoz) |
Klinik Önemi
| Durum | Hepsidin Düzeyi | Sonuç |
|---|
| Kronik hastalık anemisi | ↑ | Demir hapsi, düşük serum demiri |
| Demir eksikliği anemisi | ↓ | Demir emilimi artar |
| Hemokromatozis (genetik / sekonder) | ↓ | Aşırı demir birikimi |
| Enfeksiyon / inflamasyon | ↑ | Mikrobiyal büyüme kısıtlanır, anemi gelişir |
Klinik Hatırlatma
| Durum | Serum Demiri | Ferritin | TDBK | Hepsidin |
|---|
| Demir eksikliği anemisi | ↓ | ↓ | ↑ | ↓ |
| Kronik hastalık anemisi | ↓ | ↑ | ↓ | ↑ |
| Hemokromatozis | ↑ | ↑ | ↓ | ↓ |
Özet Ezber Cümlesi
Hepsidin = Demir bekçisi
Artarsa → “Kapıları kapatır” (demir hapsolur)
Azalırsa → “Kapıları açar” (demir emilimi artar)