Mycobacterium leprae – Genel Özellikler
- Cüzzam (lepra) etkenidir.
- Yapay besiyerinde üretilemez (***). Sadece fare ayağı tabanı ve armadillo (tatu) hayvanında üretilebilir.
- Üreme için en uygun ısı: ≈ 30 °C → Bu nedenle deri ve yüzeyel sinirleri tutar, derin dokulara nadiren yayılır.
- İç organ tutulumu çok nadirdir fakat görüldüğünde mortal seyirli olabilir.
- Bulaş: Deri lezyonları veya burun salgıları aracılığıyla uzun süreli temasla.
- Hedef hücreler: Deri makrofajları, endotel ve Schwann hücreleri.
- Mikroskopik özellik: Makrofajlar içinde globi adı verilen basiller kümeleri görülür.
→ Bu lipid yüklü makrofajlara Lepra hücresi (köpük hücresi) denir.
Cüzzamın Üç Ana Klinik Tipi
| Tip | Bağışıklık Durumu | Lez. ve Sinir Tutulumu | Histoloji / Hücreler | Lepromin Testi | Diğer Özellikler |
| Tüberküloid lepra | Hücresel bağışıklık iyi | Az sayıda lezyon; birkaç periferik sinir (özellikle n. ulnaris, n. tibialis post., n. auricularis) | Granülomatöz yapı, Langhans dev hücreleri | Pozitif | Basil az, ENL ve köpük hücresi yok; tedavisiz iyileşebilir, sekel kalabilir |
| Lepromatöz lepra | Hücresel yanıt zayıf; sadece lepra basilini tanıyamaz | Yaygın deri lezyonları ve sinir tutulumu | Langhans dev hücreleri yok, bol köpük hücresi | Negatif | Basil çok, ENL görülebilir, ciddi deformitelere yol açar |
| Borderline lepra | Arada (iki form arasında) | Klinik spektrum karışıktır | Mikst bulgular | Değişken | Klinik seyir her iki tipe kayabilir |
Tanısal Notlar
- Ziehl–Neelsen boyası ile aside dirençli basil görülür.
- Lepromin deri testi: hücresel bağışıklığı değerlendirir → Tüberküloid tipte pozitif, lepromatöz tipte negatif.
- Tedavi: Çoklu ilaç tedavisi (MDT):
- Dapson + Rifampisin + Klofazimin
Kuluçka Dönemi ve Başlangıç
- Kuluçka süresi: birkaç yıl (ortalama 2–7 yıl).
- Başlangıç: Sinsi; yavaş ilerleyen hipopigmente cilt alanları ve duyu kaybı ile başlar.
Tüberküloid Lepra
- Klinik:
- Hipopigmente, kuru cilt alanları
- Sinirlerde kalınlaşma
- Ciltte duyu kaybı (dokunma, ısı, ağrı)
- İmmün yanıt:
- Th1 tipi yanıt baskın
- Makrofaj aktivasyonu → IFN-γ, IL-2, IL-12 ↑
- Bu nedenle basil çoğalması sınırlı.
Lepromatöz Lepra
- Lezyon tipi: Çok sayıda nodül ve diffüz infiltrasyon
- Klinik bulgular:
- Kaşlar dıştan başlayarak dökülür (madarozis)
- Trilobe (üç loblu) / yonca burun deformitesi
- Aslan yüzü (leonine facies) görünümü
- Deride anestezi (yanık ve travmalara duyarsızlık)
- Burun ve parmak uçlarında doku kaybı, rezorpsiyon
- Patoloji: Sinir ve deri infiltrasyonu; bazen yüz hatlarının tamamen bozulmasına yol açar.
ENL (Erythema Nodosum Leprosum)
- Lepromatöz lepra tedavisi sırasında veya spontan gelişir.
- Hücresel immünitenin yeniden aktive olduğunu gösterir.
- Klinik: Ağrılı nodüller, nörit, üveit, ateş
- Genellikle tibia ve ulna ekstansör yüzlerinde görülür.
Tanı
| Özellik | Tüberküloid Lepra | Lepromatöz Lepra |
| Basil yükü | Az | Çok |
| Ziehl–Neelsen boyası | Zor görülür | Kolaylıkla pozitif |
| Klinik örnek | Cilt biyopsisi | Cilt veya burun kazıntısı |
| Mikroskopik bulgu | Granülomlar, Langhans dev hücreleri | Köpük hücreleri (globi) |
| Lepromin testi | Pozitif | Negatif |
M. leprae besiyerinde üretilemez.
Kültürü yapılamayan diğer bakterilere örnek:
• Treponema pallidum (frengi)
• Spirillum minus (sodoku, fare ısırığı hastalığı)
• Tropheryma whipplei (Whipple hastalığı; 2000’de kültürü yapılabildi)
Serolojik Not
- Lepra hastalarında yalancı VDRL veya RPR pozitifliği görülebilir (non-spesifik reaktivite).
Tedavi
Kombine (multidrug) tedavi zorunludur:
| Klinik Form | Tedavi Şeması | Süre |
| Tüberküloid (Paucibasiller) | Dapson + Rifampisin | 6–12 ay |
| Lepromatöz (Multibasiller) | Dapson + Rifampisin + Klofazimin | 2 yıl (veya WHO önerisine göre 12–24 ay) |
- Dapson: temel ilaç; folat antagonisti
- Klofazimin: antimikrobiyal + antiinflamatuvar etkili
- Şiddetli ENL reaksiyonu: kortikosteroid veya talidomid gerekebilir
- Korunma: yakın temaslılara dapson profilaksisi düşünülebilir.