HİPERNATREMİ (Na⁺ > 145 mEq/L)
Tanım:
Serum sodyum düzeyinin 145 mEq/L’nin üzerinde olmasıdır.
Hücre dışı sıvıda sodyumun suya oranla artması → hücre içi dehidratasyon (su kaybı) yapar.
Patofizyoloji
- Hiperozmolarite → hücre içinden dış ortama su geçişi.
- En çok beyin hücreleri etkilenir → dehidratasyon, sinir sistemi semptomları.
- Genellikle su kaybı > sodyum kaybı olduğunda gelişir.
Etyoloji
| Grup | Neden | Açıklama |
|---|---|---|
| 1. Su kaybı (en sık) | • Yetersiz sıvı alımı (bebek, yaşlı, koma hastası) • Terleme, ateş, ishal, kusma • Diabetes insipidus (DI) (su atılımı ↑) | Böbrek dışı veya renal su kaybı |
| 2. Tuz alımı fazlalığı (nadir) | • Hipertonik NaHCO₃, NaCl, Na⁺ içeren ilaçlar • Deniz suyu içilmesi | Genellikle iatrojenik |
| 3. Renal nedenler | • Ozmotik diürez (hiperglisemi, mannitol) • Nefrojenik DI | Su geri emilimi bozulur |
Klinik Bulgular
Beyin hücrelerinin dehidratasyonuna bağlıdır:
| Sistem | Bulgular |
|---|---|
| Santral sinir sistemi | Ateş, huzursuzluk, irritabilite, letarji, konfüzyon, kas çekilmeleri |
| Ağır olgularda | Derin tendon reflekslerinde artış, koma, konvülsiyon, respiratuvar paralizi |
| Komplikasyonlar | İntrakranyal kapiller yırtılma → hemoraji, venöz tromboz |
Kronik hipernatremi (≥48 saat): Beyin hücreleri idiyojenik osmoller (aminoasitler, polialkoller) üretir → hücre içine su çekmeyi azaltır → semptomlar hafif olur.
Tedavi İlkeleri
Amaç:
- Kaybedilen sıvıyı yerine koymak
- Beyin ödeminden korunmak
- Sodyum düzeyini yavaş düşürmek
Replasman Hızı:
Plazma Na⁺ düzeyi saatte 1–2 mEq/L’ten fazla düşürülmemelidir.
Sıvı Açığı Hesabı: Sıvı ac¸ıg˘ı (L)=0.6×(vu¨cut ag˘ırlıg˘ı kg)×(serum Na−140)140\text{Sıvı açığı (L)} = 0.6 \times (\text{vücut ağırlığı kg}) \times \frac{(\text{serum Na} – 140)}{140}Sıvı ac¸ıg˘ı (L)=0.6×(vu¨cut ag˘ırlıg˘ı kg)×140(serum Na−140)
- İlk 24 saatte yarısı,
- Sonraki 48–72 saatte kalan yarısı verilir.
Uygulanan Sıvılar:
| Durum | Başlangıç sıvısı | Sonra |
|---|---|---|
| Şiddetli dehidratasyon | İzotonik NaCl (%0.9) | Daha sonra hipotonik solüsyon (örn. %5 dekstroz, %0.45 NaCl) |
| Hafif / orta olgu | Direkt hipotonik solüsyonlar | |
| Santral DI | Desmopressin (ADH analoğu) | |
| Nefrojenik DI | Altta yatan nedenin tedavisi, gerekirse tiazid diüretik (paradoksal etki: Na kaybı → su tutulumu) |
Tedavi Prensipleri
- Sıvı açığı mutlaka hesaplanmalı.
- Rehidrasyon yavaş yapılmalı → hızlı düşüş → beyin ödemi riski!
- Serum Na⁺ ve osmolalite saatlik veya 4 saatte bir izlenir.
Özet Klinik Noktalar
| Başlık | Özet |
|---|---|
| Tanı sınırı | Na⁺ > 145 mEq/L |
| En sık neden | Su kaybı (özellikle yetersiz alım + DI) |
| Klinik temel | Beyin hücresi dehidratasyonu |
| Kronik form | Hücre içi osmotik adaptasyon → semptom hafif |
| Tedavi riski | Hızlı düzeltme → beyin ödemi |
| Hedef düşüş hızı | 1–2 mEq/L/saat (maks. 10–12 mEq/L/gün) |