Temel Amaç
Hayatı kurtarmak, onarımı ertelemek.
Kanama – hipotermi – asidoz üçlüsünü (“ölüm üçgeni”) kırmak için minimal, hızlı ve etkili cerrahi müdahale yapılır.
HASAR KONTROL YAKLAŞIMININ EVRELERİ
| Evre | Aşama | Amaç | Uygulama / Örnek Cerrahi İşlemler |
| 1️⃣ EVRE I – Acil Cerrahi Müdahale (Damage Control Operation) | “Can kurtar, kanamayı durdur, kontaminasyonu kontrol et.” | 30–60 dakika içinde, hızlı ve yaşam kurtarıcı girişimler yapılır. Amaç: kanama ve kontaminasyon kontrolü, fizyolojik yıkımın önlenmesi. | 🔹 Laparotomi → kontrolsüz kanamalara “packing” (gaz tamponlama) 🔹 Bağırsak perforasyonlarında geçici bağlama veya stapler kapama 🔹 Damar yaralanmasında geçici şant (ör. shunt femoralis) 🔹 Karaciğer laserasyonunda gaz tamponu / balon tamponu 🔹 Karın geçici kapatılması (Bogotá bag, VAC sistem) |
| 2️⃣ EVRE II – Yoğun Bakım ve Reanimasyon (Physiologic Resuscitation) | “Fizyolojiyi düzelt, hastayı stabilize et.” | Cerrahi sonrası hipotermi, asidoz, koagülopati üçlüsünü düzeltmek. Vücut ısısını, pıhtılaşmayı ve oksijenlenmeyi normale döndürmek. | 🔹 Isıtılmış sıvı, kan, plazma replasmanı 🔹 Permissive hipotansiyon: kanama kontrolü tamamlanana kadar orta düzey basınç 🔹 Hipokalsemi, asidoz, hipotermi düzeltilir 🔹 Mekanik ventilasyon ve yoğun izlem 🔹 Kalsiyum, fibrinojen, trombosit replasmanı |
| 3️⃣ EVRE III – Yeniden Girişim / Kesin Cerrahi Onarım (Definitive Reconstruction) | “Onarımı tamamla, organ fonksiyonlarını yeniden oluştur.” | Hasta stabil hale geldikten (genellikle 24–48 saat sonra) tekrar ameliyata alınır. Bu aşamada kalıcı onarımlar yapılır. | 🔹 Karın yeniden açılır, packing çıkarılır 🔹 Damar greftleri veya anastomozlar yapılır 🔹 Bağırsak anastomozları ve ostomi kapatmaları 🔹 Rekonstrüktif cerrahi (kas, cilt flepleri) 🔹 Ortopedik internal fiksasyonlar, vasküler onarımlar tamamlanır |
“Ölüm Üçgeni (Lethal Triad)”
Hasar kontrol yaklaşımının odaklandığı ölümcül fizyolojik döngü:
| Unsur | Tanım | Etkisi |
| Hipotermi (<35°C) | Soğuk ortam, açık cerrahi alan, soğuk sıvılar | Koagülopatiyi derinleştirir |
| Asidoz (pH <7.2) | Hipoperfüzyon, laktat birikimi | Miyokard depresyonu, düşük kardiyak output |
| Koagülopati | Faktör tüketimi, dilüsyon, hipotermi | Kanama kontrolü zorlaşır |
Bu üçlü bir “ölüm spirali” oluşturur. Hasar kontrol cerrahisi, bu spirali kırmak için tasarlanmıştır.
SAVAŞ KOŞULLARINDA UYGULAMA FARKLARI
| Durum | Uygulama |
| Saha koşulu (Role 2) | Hızlı cerrahi müdahale, minimal enstrümantasyon, geçici kapama (packing, shunt, VAC) |
| Tahliye sonrası (Role 3–4) | Yoğun bakım + reoperasyon + kalıcı onarım |
| Multitravma / MASCAL durumları | Triyajla öncelik sıralaması yapılır; kanaması devam eden, hava yolu sorunu olan hastaya öncelik verilir. |
DCS’nin 5 Altın Kuralı
1️⃣ Kanama ve kontaminasyonu hızla kontrol et.
2️⃣ Cerrahi süresi < 60 dakika olmalı.
3️⃣ Karın geçici kapatılmalı, tam onarım ertelenmeli.
4️⃣ Hastayı yoğun bakımda stabilize etmeden rekonstrüksiyona geçme.
5️⃣ Fizyolojik denge sağlandığında definitif cerrahi yap.
Klinik Örnek
İleri derece abdominal travma (patlayıcı yaralanma):
- Evre I: Hızlı laparotomi → splenektomi + packing + kolon segment ligasyonu
- Evre II: Yoğun bakımda ısıtılmış kan, Ca, fibrinojen, ventilasyon
- Evre III: 36 saat sonra re-laparotomi → kolon anastomozu + abdominal kapama
Sonuç
Savaş ortamında damage control cerrahisi, klasik “tam onarım” anlayışından farklı olarak
“Önce yaşat, sonra düzelt” felsefesine dayanır.
Bu yaklaşım, savaş tıbbında ölüm oranını %30–50 oranında düşürmüştür.
KBRN ortamında cerrahi koruma protokolleri: PPE Seviye A–D seçimi, saha bölgeleri (Hot/Warm/Cold) ve dekontaminasyon adımları ile, acil ameliyat gerektiren olgulara uyarlanmış kısa bir “cep kılavuzu”.