1) Saha organizasyonu: 3 bölge
- Hot Zone (Kırmızı): Kontaminasyon var; yalnız kurtarma/ilk stabilizasyon.
- Warm Zone (Sarı – Dekontaminasyon şeridi): Tüm dekontaminasyon burada yapılır.
- Cold Zone (Yeşil – Temiz): Tedavi/ameliyathane; kontaminasyon sokulmaz.
Kural: Hastayı tam dekontamine etmeden Cold Zone’a/ameliyathaneye sokma. Yaşamı tehdit eden istisnada, “izole ameliyathane + anteroom + taşınabilir HEPA/negatif basınç” ve uygun PPE ile çalış.
2) PPE (Kişisel koruyucu ekipman) seviyeleri: ne zaman hangisi?
| Seviye | İçerik (özet) | Ne zaman? (cerrahi bağlamda) |
| A | Tam kapsayıcı, gaz geçirmez kimyasal dayanımlı elbise + SCBA (basınçlı hava tüplü bağımsız solunum) | Bilinmeyen/çok toksik kimyasal aerosol/buhar şüphesi; Hot Zone kurtarma. |
| B | Sıvı-sıçrama dayanımlı elbise + SCBA | Sıvı kimyasal maruziyetinde yüksek solunum koruması gerek; Warm Zone ağır dekontaminasyon. |
| C | Sıçrama dayanımlı elbise + tam yüz P100/ABEK kombinasyonlu filtreli respiratör | Ajan biliniyor, oksijen yeterli, sıçrama riski var; Warm/Cold geçiş, dekontaminasyon sonrası kısa taşıma/işlem. |
| D | Cerrahi önlük, eldiven, gözlük/maske; N95/N99 (duruma göre) | Tam dekontaminasyon sonrası Cold Zone/ameliyathane; radyolojik yalnız dış kontaminasyon temizlenmişse. |
Prensip: Ajan bilinmiyorsa en az B, aerosol riski varsa A. Dekontaminasyon tamamlandıysa ve hava yolu riski yoksa C/D.
3) Dekontaminasyon: adım adım (Warm Zone)
Triyaj notu: Yaşamı tehdit eden sorun → “ABC önce” (hava yolu, solunum, dolaşım) PPE seviyesine uygun biçimde sağlanır.
Evrensel adımlar
- Giysi çıkarma (keserek) → kontaminantın %80–90’ını ortadan kaldırır.
- Kuru dekontaminasyon (varsa RSDL™/emici ped) → yağlı/visköz ajanlarda etkili.
- Islak dekontaminasyon
- Ilık su + nazik sabun ile baş-boyundan aşağıya, temizden kirliye tek yön.
- Aşırı fırçalama yok; hipotermiyi önle (ısıtmalı çadır/örtüler).
- Göz: Steril/temiz saline ile en az 15 dk irrigasyon (ajan/semptoma göre daha uzun).
- Yara: Yüzeyde görülen partikül/nekrotik doku nazikçe uzaklaştır, bol irrigasyon.
- Tekrar inceleme (kontaminasyon ölçümü/risk kontrol listesi).
- Temiz örtüler ve taşıma → Cold Zone.
Ajan-özgül ipuçları
- Sinir ajanları (G-V serisi): Dekon’la eşzamanlı atropin + oksim (pralidoksim/obidoksim); nöbet varsa diazepam/midazolam.
- Vezikanlar (kükürt mustard): Erken ve nazik yıkama; göz/deri koruma, sekonder enfeksiyon önlemi.
- Siyanür (kan ajanı): Hidroksikobalamin veya nitrit/tiyosülfat kiti; oksijen.
- Boğucu ajanlar (fosgen/klor): Oksijen, bronkodilatör, destek; kimyasal pnömonit geliştirir.
- Biyolojik ajanlar: Dekontaminasyon + izolasyon; cerrahi gerekirse tam dekondan sonra.
- Radyolojik (RAD/NR):Zaman-mesafe-kalkan; giysi çıkar, duş; iç kontaminasyonda ajan-özgül tedavi:
- I-131: Potasyum iyodür (KI)
- Cs/Tl: Prusya mavisi
- Pu/Am/Cm: DTPA (Ca/Zn)
Dezenfektan kullanımı (kimyasal ekipman/zemin)
- Ciltte çamaşır suyu yok.
- Ekipman/zemin için %0.5–1 (1:10) sodyum hipoklorit uygundur (malzeme uyumu kontrol edilir).
4) Ameliyathane (Cold Zone) – KBRN’ye uyarlama
Giriş kuralı: Tam dekontaminasyon yapılmış olmalı. İstisnai acillerde:
- İzole ameliyathane + anteroom; negatif basınç/taşınabilir HEPA ile aerosol tutulumu (olağan pozitif basınç kapatılmalı/dengeye alınmalı).
- Personel Seviye C/D (ajan ve dekona bağlı) + göz/ yüz koruması.
Hazırlık & Akış
- Minimal ekipman içeri alın; tek giriş–tek çıkış.
- Disposable örtü-set tercih; atıklar tehlikeli atık protokolü ile kapalı kapta.
- Anestezi:
- Filtrasyon (HMEF/HEPA) devre üzerinde.
- Entübasyon sırasında göz/maske; aerosolize riski minimumda tut.
- Cerrahi teknik: Damage Control Surgery öncelikli (kanama/kontaminasyon kontrolü, kısa süre).
- Gaz sızdırmaz atık yönetimi, kirli-temiz akış keskin ayrımı.
- Radyoloji gerekiyorsa portatif cihaz, bariyerleme; doz izleme (TLD).
Ekipman ve personel çıkışı
- Kapı önünde “çıkış doffing istasyonu”; gözetimli çıkartma sırası (en kirli parça önce).
- El hijyeni → duş/giysi değişimi → belirtilen tıbbi gözetim formu.
5) Cerrahi ekip için hızlı karar algoritması (kısa)
- Ajan bilinmiyor / aerosol riski → Seviye A/B, Hot/Warm.
- Dekontaminasyon tamamlandı → Seviye D (göz-yüz + N95/N99 gerekebilir), Cold.
- Dekon yapılamadan acil laparotomi → İzole OR + anteroom + HEPA/negatif basınç, Seviye C, minimal ekipman, DCS.
- Radyolojik yalnız dış kontaminasyon → Dekon duş + Seviye D, atık protokolü.
- İç kontaminasyon şüphesi → Cerrahi endikasyon değişmez; içeliminasyon (KI/Prusya mavisi/DTPA) eş zamanlı, nükleer tıp/radyasyon güvenliği konsültasyonu.
6) Sık hatalar (ve kaçınma yolları)
- Dekontaminasyon atlama → Ameliyathaneye kontaminasyon taşınır.
- Yanlış PPE seviyesi → Personel maruziyeti.
- Aşırı su/soğuk duş → Hipotermi; resüsitasyonu bozar. Ilık su + ısıtma kullan.
- Aşırı fırçalama → Deri hasarı ve penetrasyon artar.
- Pozitif basınçlı OR’da kontamine hasta → Aerosol yayılımı; izole/negatif basınç hedefle.
7) “Go-Bag” (KBRN cerrahi çantası) – hızlı içerik
- Seviye C kapüşonlu tulumlar, tam yüz maskeleri (ABEK + P100 filtre), N95/N99
- Çift eldiven, göz-yüz kalkanı, su geçirmez önlük
- RSDL™/emici pedler, irrigasyon seti, ılık su ısıtıcıları
- Atropin-oksim otopren kitleri, diazepam autoinjector
- Hidroksikobalamin kiti, KI tabletleri, Prusya mavisi, DTPA
- Tek kullanımlık örtüler, sızdırmaz atık kapları, işaretli çanta
Kısa sonuç:
KBRN koşulunda cerrahinin anahtarı doğru PPE seviyesi + doğru bölge yönetimi + titiz dekontaminasyon + DCS felsefesidir. Dekontaminasyon tamamlanmadan “temiz alana” geçiş yapılmaz; istisnai acillerde izolasyon mühendisliği ve sınırlı ekipmanla, yaşam kurtarmaya odaklan.