Deniz Kuvvetleri Savaş Tıbbı

yazar

1. Temel Kavramlar & Organizasyon

Ana roller

  • Flotilla/Komuta Seviyesi
    • Fleet Surgeon / Medical Director: Operasyonel tıbbi strateji, kaynak tahsisi, medevac/role planlama.
  • Gemi Seviyesi
    • Ship’s Medical Officer (SMO) / Gemici Hekim / Paramedik: Gemi içi tıbbi liderlik, ilk müdahale, stabilizasyon, triage.
    • Corpsman / Medic / Sağlık Teknisyeni: İlk müdahale, hasta bakımı, aşı/ilaç uygulama, kayıt.
  • Harekat/Felaket Eşgüdüm Birimleri
    • Med Evac koordinatörleri, Role-2/3 deniz hastane (hospital ship) ekipleri, uçuş tıp ekipleri (shipborne helo medevac).

Gemi tipine göre tıbbi yetkinlik

  • Savaş gemisi (destroyer/frigate/korvet): Temel acil bakım, triage, stabilizasyon, acil diş/göz müdahalesi; küçük hasta kabini; 1 hekim + corpsman.
  • Amfibi gemi / LHD / LPD: Geniş saha, ameliyathane (damage control surgery mümkün), daha fazla personel ve ekipman.
  • Hastane gemisi / Role-3/4 mobil: Tam teşekküllü cerrahi, yoğun bakım, transfüzyon, ileri görüntüleme.
  • Denizaltı: İlave sınırlamalar (hacim, ilaç stok, hekim yoksa telemedicine).

2. Operasyonel Seviyeler (Deniz Uyarlanmış Role 1–4)

  • Shipboard Role 1: İlk yardım, triage, stabilizasyon, basit cerrahi müdahaleler (hemostaz, sargı), ilaç yönetimi.
  • Role 2 (Afloat Surgical Capability): Damage control surgery (DCS) için sınırlı ameliyathane, kan ürünleri stoğu, ventilasyon, kısa süreli post-op bakım.
  • Role 3 (Hospital Ship / Mobile Field Hospital at Sea): Tam cerrahi, yoğun bakım, görüntüleme, mikrocerrahi olabilir.
  • Role 4 (Shore Definitive Care): Ulusal/çoğul merkez, ileri rehabilitasyon.

3. Gemide Tıbbi Hazırlık & Ekipman (Minimum & Gelişmiş)

Minimum (Destroyer/Frigate)

  • Triaj alanı ve hızlı müdahale çantası
  • N95 / P100, temel PPE, turnike, hemostatik paketler, sargı malzemeleri
  • IV/IO kit, sıvı/kan benzeri (O-, KAN/kan ürünü oto-donör planı)
  • Entübasyon seti + videolaringoskop, ambu, oksijen portatif tank
  • Tüp toraks seti, nazogastrik/örn. foley
  • İlaç: TXA, ketamin, fentanyl, amoksiklav/cefazolin, tetanus, atropin/pralidoksim, antihistaminik, adrenalina (IV/IM), antiemetik, sedatifler
  • Basit monitör (EKG, SPO2, non-invasive BP), portable USG

Gelişmiş (Amfibi / Hospital Ship)

  • Tam ameliyathane seti, ventilatör, kan bankası / kriyo, FFP/PRBC/PLT stok
  • İleri görüntüleme (CT portatif veya gemide), transfusion lab, laboratuvar (CBC, BG, gaz, koagülasyon)
  • Mekanik dilatasyon/vasoaktif ilaçlar, dialysis destek (geçici)
  • Mikrocerrahi/rekonstrüksiyon malzemeleri (Role-3)

4. Taktik Triyaj & İlk Bakım (Deniz Uyarlanmış MARCH)

  • M — Massive hemorrhage: Extremite tourniquet, hemostatik bandaj, packing. Gemide kan erişimi sınırlıysa erken external control.
  • A — Airway: Deniz şartında entübasyon zorluğuna dikkat; korunmuş spinal şüphe varsa manuel inline immobilizasyon.
  • R — Respiration: Tüp toraks, asap (needle decompression) için uygun ekipman; denizde göğüs drenajı sık gerektirir.
  • C — Circulation: IV/IO x2, balanced transfusion hedefi; permissive hypotension (kafa travması yoksa).
  • H — Hypothermia & Head injury: Isıtılmış IV sıvı, battaniye, ısıtıcı, hızlı nöro değerlendirme.
  • D — Disability / Exposure: Tam çıkarma, termal korunma, dokumentasyon.
  • E — Evacuation plan: Medevac ihtiyacı ve rotası (helo landing, tender transfer, CASEVAC deniz-hava kombinasyonu).

5. CASEVAC / MEDEVAC Deniz Özelikleri

  • Helo (rotorcraft): Hızlı; iniş/landing zone (LZ) ve helo-deck vaka protokolleri. Hastanın sabitlenmesi, rotor wash, palet/güverte güvenliği.
  • Boat transfer (RHIB): Dalga, sarsıntı, güvenlik; güvenli taşıma pozisyonu, sabitlenmiş sedye.
  • Ship to shore: Lateral transfer zorlu; deniz şartları, hava koşulları belirleyicidir.
  • Ekip: Helo medevac ekipleri genelde ileri yaşam desteği yetenekli (ALS) olmalı.
  • İletişim: MET-CEN, medevac kodları, koordinasyon (frequency, call signs).

6. Denizde Sık Görülen Travma Tipleri ve Yönetim

  • Patlayıcı & blast yaralanmaları: Barotravma, göğüs/karın penetrasyon, akustik travma. Hasar kontrol cerrahisi, dikkatli gözetim (BAT).
  • Penetran yaralanmalar (mermi/shrapnel): FAST, erken laparotomi gerekebilir.
  • Yanıklar (denizde yangın riski yüksek): Su soğutma, yüzey radyasyonuna dikkat, inhalasyon yaralanması; geniş vücut yanıklarında erken fluid resuscitation (Parkland) ve evakuasyon planı.
  • Amputasyon/ekstremite ciddi yara: Hemostaz, tourniquet, fasciotomi/compartment düşün. External fix.
  • Dalış travması: Decompression sickness (DCS), arterial gas embolism, barotrauma — hiperbarik tedavi gereklidir.
  • Drowning / near-drowning: Hızlı hava yolu yönetimi, aspirasyon pnömonisi riski, hipotermi.

7. Dalış ve Hiperbarik Tıp (Naval Specific)

  • İlk bulgu: Ekstremite ağrısı, parestezi, konfüzyon, görme değişikliği, vertigo.
  • Acil yaklaşım: O₂ yüksek akım, sıvı resüsitasyonu, immobilizasyon, hızlı transfer hiperbarik merkeze.
  • Hiperbarik tedavi prensipleri: Recompression (US Navy Treatment Table takip).
  • Önleme: Altitude after diving prosedürleri, konservatif profiller, hızlı yüzeye çıkış eğitimi.

8. KBRN Denizde (Gemide & Amfibi)

  • Marin KBRN farkları: Kapalı hacim (gemide aerosol birikimi), ventilasyon sistemi contagion/contam riskini artırır.
  • Dekontaminasyon: Gemide sıcak su/ırgat vs sınırlı; transfer öncesi mümkün olduğunca temizlik, su erişimi ile dekontam.
  • PPE: Deniz koşullarına uyarlanmış A–D seviyeleri; denizde SCBA kullanımı lojistik zorluk yaratır — plan önceden yapılmalı.
  • Antidot stokları (nerve agent kitleri, hidroksikobalamin, KI) gemide uygun erişimde tutulmalı.

9. Enfeksiyon & Deniz-özgü Hastalıklar

  • Deniz kaynaklı infeksiyonlar: Vibrio vulnificus (yaralanma + deniz suyu), su kaynaklı fungal/Gram-negatif sepsis riskleri. Erken geniş spektrum antibiyotik düşün.
  • Aşı & profilaksi: Aşı takvimi, tetanus rutin, seyir öncesi profilaksi (malarya vs bölge).
  • Deniz hastanelerinde salgın kontrolü: HVAC sistem izolasyonu, hepatit/enterik infeksiyonlar, personel izolasyonu.

10. Cerrahi Protokoller Gemide

  • Damage Control öncelik: kısa operasyon (<60dk), packing, geçici vasküler shunt, abdominal geçici kapatma.
  • Karın kapama: Bogotá bag / VAC sistem uyarlanmış gemi ekipmanı.
  • Kan yönetimi: O-negative ön stok, traneksamik asit erken, balanced transfusion planı. Kan bankası riskleri (taşıma, saklama) hesaba katılmalı.
  • İnfeksiyon kontrol: Steril setlerin korunması, deniz ortamında nem ve tuz riskleri.

11. Psikososyal, Rehabilitasyon ve Moral

  • Savaş ve deniz stresi → erken psikolojik müdahale, kriz desteği, PFA (psychological first aid).
  • Uzun vadeli rehabilitasyon düzeni (amputasyon, yüz travmaları) rol-4 merkezine planlanmalı.

12. Eğitim, Tatbikat, Simülasyon

  • Tatbikat sıklığı: Triage + DCS + KBRN + Medevac tatbikatları (yıl içinde düzenli).
  • Simülasyon içerikleri: Helo transfer, RHIB transfer, gemide laparatomi, entübasyon zorluğu, su altında kurtarma.
  • Telemedicine: Uzaktan cerrahi/tele-ICU bağlantıları, görüntü aktarımı (portable USG/CT).

13. Hızlı Kontrol Listeleri (Printable)

GEMİ HIZLI TIBBİ CHECKLIST (Örnek)

  1. Hava yolu kontrolü hazır (entübasyon kit, videolaring.)
  2. Tourniquet/hemostatik paket hazır, saat yazıldı mı?
  3. IV/IO x2 + warm fluids & blood available?
  4. FAST portable US hazır?
  5. Tüp toraks set hazır?
  6. DCS araçları: packing, Bogota bag, temporary shunt kit?
  7. Medevac plan yapıldı mı? (helo LZ, RHIB readiness)
  8. KBRN şüphesi? PPE & dekontam plan hazır?
  9. Steril set & disposable kit miktarı yeterli mi?
  10. Post-op ICU planı & transfer slotu var mı?

14. Sık Sorunlar & Çözüm Önerileri

  • Sınırlı kan stoğu: erken TXA ve permissive hypotension; kan çekirdek dağıtımı; evde kan toplama (autotransfusion) planı.
  • Kısıtlı ameliyathane donanımı: minimal DCS, packing, geçici kapama.
  • Kötü hava şartları medevac engeli: gemide daha güçlü stabilizasyon, tele-konsültasyon.
  • Deniz hastalığı personel verimliliğini etkiler: stabil çalışma alanı sağla, antiemetik rutin.

15. Örnek Protokol: Gemide Akut Abdomen (Penetran Travma)

  1. İlk değerlendirme: MARCH, vital, O₂, IV x2, FAST.
  2. FAST pozitif + hemodinamik instabilite → acil laparotomi (DCS) gemi imkanları yeterliyse; yoksa hızlı medevac planı.
  3. Laparotomi: packing, splenektomi/segmental kontrol, stapler ile bağırsak ligasyonu (definitif onarım ertelenir), geçici karın kapatma.
  4. Reanimasyon (Role 2/ICU gemide veya en yakın Role 3).
  5. 24–48 s sonra definitive onarım (Role 3).

16. Önerilen Denizdeki İlaç Listesi (Kısa)

  • O-negative PRBC (stok düzeni), FFP, Platelet (role-2 itibarla)
  • TXA, tranexamic acid kit
  • Ketamin, fentanyl, midazolam, propofol (uygulama yetkisine göre)
  • Atropin/pralidoksim (nerve agent kit)
  • Hidroksikobalamin (siyanür), KI tabletleri (nükleer), prusya mavisi, DTPA
  • Geniş spektrum antibiyotikler (cefazolin, piperacillin-tazobactam), gentamisin, vankomisin (gerekirse)
  • Tetanus immün globulin & aşı

17. Hukuki & Etik Notlar

  • Savaş hukukuna uyum (ICRC kuralları), tıbbi etik, savaşta hasta‐yaralı ayrımı, tutsaklara bakım.
  • Hastane gemileri ve medikal personel korunması uluslararası hukuka göre belirlenir — gerekirse beyaz bayrak/işaretleme.

18. Kısa Eğitim Modülleri (Öneri)

  • 1-gün: GEMİ ACİL TIBBI (MARCH + hemostaz + tube thorax + FAST)
  • 2-gün: DCS & Damage Control Resuscitation (kan yönetimi, TXA, packaging)
  • 1-gün: CASEVAC/helicopter transfer tatbikatı
  • 1-gün: Diving medicine & hyperbaric referral protocol
  • 1-gün: KBRN at sea (PPE, dekontam, isolation)