Doğumsal Kronik Ataksi
Ataksi, istemli hareketlerde düzensizlik ve denge bozukluğu ile seyreden klinik tablodur.
Doğumsal kronik ataksi → genetik ve metabolik nedenlere bağlı, doğumdan itibaren veya erken çocuklukta ortaya çıkan, genellikle progresif bir durumdur.
Başlıca Nedenler
1. Serebellar Gelişim Bozuklukları
- Serebellar hipoplazi / aplazi
- Dandy–Walker malformasyonu
- Joubert sendromu (molâr diş belirtisi – “molar tooth sign”)
- Pontosebellar hipoplaziler
2. Metabolik – Mitokondriyal Hastalıklar
- Mitokondriyal ensefalomiyopatiler (MELAS, MERRF)
- Piruvat dehidrogenaz eksikliği
- Glut-1 eksikliği (glukoz transport bozukluğu, ketojenik diyet ile tedavi edilebilir)
- Koenzim Q10 eksikliği
3. Lizosomal ve Peroksizomal Depo Hastalıkları
- Metakromatik lökodistrofi
- Krabbe hastalığı
- Niemann–Pick tip C
- Adrenolökodistrofi
4. Kalıtsal Spinoserebellar Ataksiler (SCA’lar)
- SCA1, 2, 3 (Machado–Joseph), 6, 7, 17 (çoğu otozomal dominant)
- Yavaş progresyon, erişkin dönemde daha sık; bazıları çocuklukta başlayabilir.
5. Otozomal Resesif Ataksiler
- Ataksi-telenjiektazi
- Kronik progresif serebellar ataksi
- Telenjiektaziler (gözlerde, deride)
- İmmün yetmezlik, malignite riski
- Friedreich ataksisi
- Başlangıç: çocukluk/ergenlik
- Duyu kaybı, arefleksi, pes cavus, kardiyomiyopati
- Ataksik serebral palsi (non-progresif, perinatal hasar sonucu)
Klinik İpuçları
- Doğumdan itibaren var ve ilerlemiyor → yapısal serebellar malformasyon, serebral palsi
- İlerleyici seyir → genetik-metabolik nedenler (özellikle mitokondriyal, lizosomal depo hastalıkları, SCA’lar, Friedreich, ataksi-telenjiektazi)
- Ek bulgular:
- Göz hareket bozuklukları (Joubert)
- İmmün yetmezlik + telenjiektazi (AT)
- Kardiyomiyopati (Friedreich)
- Hiperlaktatemi (mitokondriyal hastalıklar)
Tanı Yaklaşımı
- Klinik muayene (denge, koordinasyon, göz hareketleri, refleksler)
- MR görüntüleme (serebellar atrofi/hipoplazi, Joubert malformasyonu)
- Metabolik testler: laktat, aminoasit, organik asit profili
- Genetik testler: SCA paneli, frataxin (Friedreich), ATM geni (AT), mitokondriyal DNA
Tedavi
- Çoğu genetik-metabolik nedende küratif tedavi yok, semptomatik destek verilir.
- Bazı istisnalar:
- Glut-1 eksikliği → ketojenik diyet
- Koenzim Q10 eksikliği → Q10 desteği
- Ataksi-telenjiektazi → immünoglobulin desteği, enfeksiyon profilaksisi
- Rehabilitasyon, fizik tedavi, yardımcı cihazlar önemli.
Özet:
Doğumsal kronik ataksi, çok geniş bir grup hastalığı kapsar: yapısal serebellar malformasyonlar, metabolik/mitokondriyal hastalıklar, lizozomal depo hastalıkları, kalıtsal ataksiler. Klinik seyir (statik vs progresif) ve ek bulgular tanıda yönlendiricidir.
Doğumsal Kronik Ataksiler – Ayırıcı Tanı
| Grup / Hastalık | Başlangıç | Ek Bulgular | Tanıda İpucu |
|---|---|---|---|
| Yapısal – Serebellar Malformasyonlar | Doğumdan itibaren | Gelişim geriliği, göz hareket bozukluğu | Joubert sendromu: Molar tooth sign (MR) Dandy–Walker: 4. ventrikül genişleme, posterior fossa kisti |
| Mitokondriyal Hastalıklar (MELAS, MERRF, PDH eksikliği, KoQ10 eksikliği) | Çocukluk | Epilepsi, myopati, laktik asidoz | Yüksek laktat, kas biyopsisi, mitokondriyal DNA mutasyonu |
| Glut-1 Eksikliği | Bebeklik | Epilepsi, gelişme geriliği | BOS glukozu düşük, ketojenik diyet ile düzelme |
| Lizozomal Depo Hastalıkları (Metakromatik Lökodistrofi, Krabbe, Niemann–Pick C) | Çocukluk | Spastisite, nörodejenerasyon, HSM | Beyaz cevher tutulumu (MR), idrar metabolitleri |
| Ataksi–Telenjiektazi | Çocukluk (yürümeye başladıktan sonra) | Telenjiektaziler (göz/deri), immün yetmezlik, malignite riski | ↑ AFP düzeyi, ATM gen mutasyonu |
| Friedreich Ataksisi | Çocukluk–ergenlik | Arefleksi, duyu kaybı, kardiyomiyopati, pes cavus | Frataxin gen mutasyonu (GAA tekrar) |
| Spinoserebellar Ataksiler (SCA’lar) | Çocukluk–erişkin | Yavaş progresif, nistagmus, dizartri | Genetik test paneli |
| Serebral Palsi (Ataksik Tip) | Doğumdan itibaren | Non-progresif, gelişme geriliği | Perinatal hipoksik-iskemik hasar, statik seyir |
Klinik İpuçları
- Statik ataksi → Malformasyon / Ataksik Serebral Palsi
- Progresif ataksi + immün yetmezlik → Ataksi-Telenjiektazi
- Progresif ataksi + kardiyomiyopati → Friedreich
- Ataksi + epilepsi + düşük BOS glukozu → Glut-1 eksikliği
- Ataksi + metabolik asidoz + laktat ↑ → Mitokondriyal hastalık
- Ataksi + HSM + nörodejenerasyon → Lizozomal depo hastalıkları