Radikal boyun diseksiyonu (RBD), baş ve boyun kanserlerinin (özellikle yassı hücreli karsinomların) tedavisinde kullanılan kapsamlı bir cerrahi prosedürdür. Bu ameliyatın temel amacı, kanserin lenfatik yollarla yayılabileceği boyundaki tümörlü lenf nodlarını ve potansiyel metastaz alanlarını çıkarmaktır. “Radikal” terimi, ameliyatın ne kadar geniş kapsamlı olduğunu vurgular.
Radikal Boyun Diseksiyonunun Kapsamı
Radikal boyun diseksiyonunda, hastalığın yayılımını kontrol altına almak için aşağıdaki yapılar genellikle çıkarılır:
- Lenf Nodu Seviyeleri (Level I-V): Boyundaki lenf nodları belirli anatomik bölgelere göre seviyelere ayrılmıştır. Radikal boyun diseksiyonu, ipsilateral (aynı taraf) boyundaki tüm bu önemli lenf nodu gruplarını, yani Seviye I’den V’e kadar olan tüm seviyeleri içerir:
- Level I (Submental ve Submandibular): Çene altı ve çene kemiği altındaki bölgeler.
- Level II (Üst Juguler): İç juguler venin üst 1/3’ü boyunca uzanan lenf nodları.
- Level III (Orta Juguler): İç juguler venin orta 1/3’ü boyunca uzanan lenf nodları.
- Level IV (Alt Juguler): İç juguler venin alt 1/3’ü boyunca uzanan lenf nodları.
- Level V (Posterior Üçgen): Boynun arka üçgenindeki lenf nodları.
- Sternokleidomastoid Kas (SCM):
- Fonksiyonu: Boynun en büyük kaslarından biridir. Başı karşı tarafa döndürme (kontralateral rotasyon), aynı tarafa bükme (ipsilateral fleksiyon) ve her iki taraf kasıldığında boynu öne eğme (fleksiyon) gibi hareketlerden sorumludur. Aynı zamanda yardımcı solunum kasıdır.
- Radikal Diseksiyondaki Durumu: Radikal boyun diseksiyonunda, SCM kası, lenf nodu diseksiyonu için tam bir cerrahi görüş sağlamak ve olası mikroskobik tümör yayılımını kontrol etmek amacıyla genellikle çıkarılır. Bu, ameliyat sonrası boyun hareketlerinde kısıtlılığa ve kozmetik değişikliklere yol açabilir.
- Aksesuar Sinir (Spinal Aksesuar Sinir – XI. Kranial Sinir):
- Fonksiyonu: Esas olarak sternokleidomastoid ve trapezius kaslarının motor innervasyonunu sağlar. Trapezius kası, omuzların kaldırılması (silkinmesi) ve skapulanın (kürek kemiği) stabilizasyonundan sorumludur.
- Radikal Diseksiyondaki Durumu: Radikal boyun diseksiyonunda, aksesuar sinir de genellikle çıkarılır. Bu durum, ameliyat sonrası “onbirinci sinir sendromu” olarak bilinen bir komplikasyona yol açar. Bu sendromun belirtileri arasında omuz düşüklüğü, omuzda ağrı, kolu baş üstüne kaldırmada zorluk (omuz abdüksiyon kısıtlılığı) ve trapezius kasında atrofi (erime) bulunur.
- İnternal Juguler Ven (İJV):
- Fonksiyonu: Beyin ve yüzdeki kanın büyük bir kısmını kalbe geri taşıyan boynun ana toplardamarlarından biridir.
- Radikal Diseksiyondaki Durumu: Radikal boyun diseksiyonunda, internal juguler ven de genellikle çıkarılır. Bu durum, ameliyat sonrası yüzde ve boyunda şişlik (ödem) ile sonuçlanabilir. Vücut, kalan juguler venler ve diğer kollateral damarlar aracılığıyla venöz drenajı sağlamaya çalışır. Nadiren, ciddi durumlarda serebral ödeme yol açabilir.
Neden Radikal Boyun Diseksiyonu?
Bu kadar geniş kapsamlı bir ameliyat, özellikle lenf nodlarına yayılımı yüksek olan veya şüphelenilen baş ve boyun kanserlerinde, hastalığın kontrol altına alınması ve yaşam şansının artırılması amacıyla yapılır. Günümüzde daha sık olarak, fonksiyonel ve kozmetik kayıpları azaltmak için modifiye radikal boyun diseksiyonları veya selektif boyun diseksiyonları tercih edilmektedir. Bu modifiye yaklaşımlarda, SCM kası, aksesuar sinir ve/veya juguler ven gibi yapılar, kanser yayılımı izin veriyorsa korunmaya çalışılır.
Radikal boyun diseksiyonu, kanser cerrahisinde önemli bir yere sahip olmakla birlikte, hastanın yaşam kalitesi üzerinde belirgin etkileri olabilecek önemli bir cerrahidir.