Abetalipoproteinemi, nadir görülen, otozomal resesif geçişli genetik bir hastalıktır. Bu hastalıkta, yağların sindirim ve emiliminde önemli rol oynayan lipoproteinlerin (şilomikronlar, VLDL, LDL) sentezi bozuktur. Bu bozukluk, mikrozomal trigliserit transfer proteini (MTP) genindeki mutasyonlardan kaynaklanır.
Hastalığın temel bulguları şunlardır:
Yağ malabsorpsiyonu: MTP’nin işlev bozukluğu nedeniyle bağırsaklarda yağların (özellikle uzun zincirli trigliseritlerin) emilimi ciddi şekilde bozulur. Bu durum steatoreye (yağlı, kötü kokulu dışkı), karın ağrısına ve kilo kaybına yol açar.
Retinitis pigmentosa: Gözün retina tabakasında ilerleyici dejenerasyon (körelme) ile karakterize bir göz hastalığıdır. Yağda çözünen vitaminlerin (özellikle A ve E vitaminleri) malabsorpsiyonuna bağlı olarak ortaya çıkar. A vitamini eksikliği gece körlüğüne, E vitamini eksikliği ise retina hücrelerinde oksidatif hasara yol açar.
Spinoserebellar dejenerasyon (ataksi): Özellikle E vitamini eksikliğine bağlı olarak sinir sisteminde ilerleyici hasar meydana gelir. Ataksi (denge ve koordinasyon bozukluğu), kas güçsüzlüğü, derin duyu kaybı ve arefleksi (refleks kaybı) gibi nörolojik belirtiler görülebilir.
Serum kolesterol, trigliserit, E vitamini düzeylerinde düşüklük: Lipoprotein sentezindeki bozukluk nedeniyle, kanda trigliserit, kolesterol ve yağda çözünen vitamin (özellikle E vitamini) seviyeleri belirgin şekilde düşük bulunur. Özellikle LDL kolesterol seviyeleri çok düşüktür veya saptanamaz düzeydedir.
Abetalipoproteinemi – Özeti
Temel Özellikler: Otozomal resesif geçişlidir.
MTTP (microsomal triglyceride transfer protein) gen mutasyonu söz konusudur.
ApoB içeren lipoproteinler (Şilomikron, VLDL, LDL) yapılamaz.
Laboratuvar Bulguları: Serum kolesterol ve trigliserit: Düşük
ApoB: Yok/düşük
E vitamini: Düşük (yağ emilemediği için)
Klinik Bulgular:
Yağ malabsorbsiyonu → steatore
Kilo alımında gecikme, büyüme geriliği
Retinitis pigmentosa → gece körlüğü
Spinoserebellar ataksi → dengesizlik, ataksi
Akantositoz (kan yaymasında dikenli eritrositler)
Tanı:
Düşük plazma lipidleri (TG, kolesterol)
ApoB düzeyleri düşüktür
Dışkıda yağ artışı (steatore)
Genetik test → MTTP mutasyonu
Tedavi:
Yüksek doz yağda çözünen vitamin takviyesi: özellikle E vitamini
Yağ kısıtlı diyet
MCT (orta zincirli trigliserit) kullanımı
Quiz Tipi Soru Örneği
Soru:
Yağ malabsorbsiyonu, akantositoz, retinitis pigmentosa, spinoserebellar ataksi ve düşük plazma kolesterol düzeyleri ile karakterize, otozomal resesif geçişli hastalık hangisidir?
A) A-beta-lipoproteinemi
B) Familial hiperkolesterolemi
C) Tay-Sachs hastalığı
D) Ataksi-telenjiektazi
E) Refsum hastalığı
Doğru cevap: A) Abetalipoproteinemi
Abetalipoproteinemi, Refsum Hastalığı ve Ataksi-Telenjiektazi’nin karşılaştırmalı tablosu
| Özellik | Abetalipoproteinemi | Refsum Hastalığı | Ataksi-Telenjiektazi |
| Genetik geçiş | Otozomal resesif | Otozomal resesif | Otozomal resesif |
| Gen mutasyonu | MTTP | PHYH (fitanoyl-CoA hidroksilaz) | ATM gen mutasyonu |
| Yağ malabsorbsiyonu | ✅ Var | ❌ Yok | ❌ Yok |
| Serum kolesterol/TG | ⬇️ Düşük | Normal | Normal |
| ApoB düzeyi | ⬇️ Düşük/yok | Normal | Normal |
| E vitamini düzeyi | ⬇️ Düşük | Normal | Normal |
| Retinitis pigmentosa | ✅ Var | ✅ Var | ✅ Var |
| Ataksi | ✅ Spinoserebellar | ✅ Periferik nöropati + serebellar | ✅ Serebellar ataksi |
| Ek bulgular | Akantositoz, steatore | Anosmi, sağırlık, fitanik asit ↑ | Telenjiektazi, enfeksiyon, alfa-fetoprotein ↑ |
| Tanı | Lipid profili, genetik test | Kan/plazmada fitanik asit | Klinik + alfa-fetoprotein + genetik |
| Tedavi | Yağda çözünen vitaminler (özellikle E) | Düşük fitanik asit diyeti | Destekleyici |
Quiz Soruları
1) Aşağıdaki bulguların hangisi abeta-lipoproteinemi için spesifiktir?
A) Retinitis pigmentosa
B) Düşük serum kolesterol ve trigliserit
C) Ataksi
D) Telenjiektazi
E) Duyu kaybı
Cevap: B) Düşük serum kolesterol ve trigliserit
2)Fitanik asit metabolizmasındaki bozukluk sonucu gelişen, işitme kaybı ve anosmi ile birlikte giden hastalık hangisidir?
A) Ataksi telenjiektazi
B) Refsum hastalığı
C) Abetalipoproteinemi
D) Friedreich ataksisi
E) Metakromatik lökodistrofi
Cevap: B) Refsum hastalığı
3)Telenjiektazi, immün yetmezlik ve alfa-fetoprotein yüksekliği ile seyreden genetik hastalık hangisidir?
A) Refsum hastalığı
B) Abetalipoproteinemi
C) Ataksi-telenjiektazi
D) Laurence-Moon-Biedl sendromu
E) Zellweger sendromu
Cevap: C) Ataksi-telenjiektazi