Aşağıdaki patojenik parazitlerden hangisi tatlı su balıklarındaki enkiste metaserkaryaların sindirim yolu ile alınması ile bulaşır?
A) Diphyllobothrium latum
B) Clonorchis sinensis
C) Taenia saginata
D) Schistosoma haematobium
E) Wuchereria bancrofti
CEVAP: B
Bu soruda iki anahtar kelime var. Birisi balıklarla bulaşması, diğeri ise metaserkarya formunda bulaşan parazit.
Balıklardan bulaşan iki meşhur parazit; Diphyllobothrium latum (sestod) ve Clonorchis sinensis (Trematod)’dir..
Diphyllobothrium latumun ara konağı tatlı su balıklarıdır. Göl, nehir çevreleri ve çiğ balık tüketilen toplumlarınhastalığıdır.
Dışarıya atılan yumurtalarda ancak su varlığında larvalar (coracidium) gelişir. Suda yaşayan yumuşakçalar(Cyclops, Diaptomus) tarafından alınan bu larvalar procercoidhaline dönüşürler ve bu yumuşakçalar balıklar tarafındanyenildiğinde balığın barsağına, oradan dokularına ulaşarakbulaşıcı evreye (pleurocercoid) gelişir.
Klinikte ishal, karınağrısı olabilse de çoğu kere asemptomatiktir. B12 vitaminialımı konusunda yarış sonucu insanda B12 yetmezliğianemisi (hiperkrom makrositer anemi) saptanabilir.
Clonorchis Sinensis: Uzak Doğu’da sıktır. Çiğ balık yemekle bulaşır. KC tutulumu ile siroz oluşumuna neden olabilir. Kolanjiokarsinom ile ilişkili bulunmuştur.
Clonorchis sinensis, metaserkaryalari yeterince pisirilmemis tatli su baliklarinin tüketilmesiyle mideye, midede enkiste olarak Vater ampullasi yoluyla safra yollarina geçmektedir. Küçük-orta çapli safra kanallarina göç ederek yillar boyunca çogalirlar. Parazitler küçük boyutlu olduklarindan obstrüksiyondan çok kronik enflamasyona neden olurlar. Bu enfestasyonlarda, periferal kanallarin tutulmasi (kronik enflamasyon, dilatasyon ve duvar kalinlasmasi) ve ekstrahepatik kanallarin tutulmamasi tipiktir. Görüntülemede, boyutlari 1 cm’ye kadar ulasan yüzen seritler saptanabilmekte ve bu vakalarda bile kanal çapi normal ya da hafif artmis olarak görülmektedir
C. sinensis’in yaşam döngüsü
1-Yumurta
C. sinensis’in yumurtaları safra yolları yoluyla salınır ve dışkıyla birlikte dışarı atılır. Yumurtalar embriyonludur ve miracidia adı verilen larvaları içerir . Miracidia’nın gelişip uygun konakçıyı enfekte etmek için suda yüzdüğü diğer pek çok parazitin aksine, C. sinensis’in yumurtaları basitçe suda biriktirilir. Yumurtalar daha sonra salyangozlar tarafından yenir.
2-İlk ara konakçı
Tatlı su salyangozu Parafossarulus manchouricus genellikle Çin, Japonya, Kore ve Rusya’da C. sinensis için ilk ara konakçı olarak hizmet eder. Diğer salyangoz konakçıları arasında Çin’de Alocinma longicornis Bithynia longicornis , Bithynia fuchsiana , Bithynia misella , Parafossarulus anomalospiralis , Melanoides tuberculata , Semisulcospira cancellata , Koreoleptoxis amurensis , Semisulcospira libertina ve Assiminea lutea ; ve Vietnam’da Melanoides tuberculata .
Salyangoz gövdesine girdikten sonra embriyonik membran, salyangozun sindirim enzimleri tarafından çözülür, böylece miracidium yumurtadan çıkar. Siliyer miracidium hareket edebilir, bağırsağa nüfuz edebilir ve hemokoele ve sindirim bezine girebilir. Burada metamorfoza uğrayarak sporosiste dönüşür. Sporokist, rediae adı verilen küçük larvalara yol açar. Rediae, sporokistten fırlayarak serkarya adı verilen bir sonraki aşamadaki larva haline geldi. Bu eşeysiz üreme sistemi, bir miracidiumdan cercaria bireylerinin üstel çoğalmasına izin verir. Bu, şans eseri üremeye yardımcı olur, çünkü miracidium’un, yumurta ölmeden önce bir salyangoz tarafından pasif olarak yenilmesi gibi tek şanstan yararlanmasını sağlar. Olgun serkaryalar salyangoz gövdesinden tatlı su ortamına doğru uzanıyordu. Ancak beslenmezler ve 2-3 gün içinde bir balık konakçısı bulmaları gerekir, aksi takdirde ölürler
C. sinensis’in serkaryaları, yüzmemeleri nedeniyle diğer parazitlerden farklıdır. Bunun yerine, başlangıçta suda baş aşağı asılı kalırlar ve daha sonra dibe batarlar. Başlangıç konumlarına dönmek için su yüzeyine yükselirler ve hareket tekrar tekrarlanır. Herhangi bir rahatsızlık hissettiklerinde balıklara saldırırlar.
3-İkinci ara konak
Balıkları tespit ettiklerinde vantuzlarını kullanarak kendilerini teraziye bağlarlar. Balığın vücuduna girerek 6 ila 13 dakika içerisinde balığın kaslarına nüfuz ederler. Penetrasyondan sonraki bir saat içinde kist adı verilen sert örtüler geliştirerek metaserkarya haline gelirler. Bu koruyucu kist, balık kası tüketildiğinde faydalıdır. Metacercariae yavaş yavaş gelişir ve 3 ila 4 hafta sonra bir sonraki konakçıya bulaşıcı hale gelir.
Yaygın ikinci ara konaklar sazan ( Cyprinus carpio ), ot sazanı ( Ctenopharyngodon idellus ), havuz sazanı ( Carassius carassius ), Japon balığı ( Carassius auratus ), Pseudorasbora parva , Abbottina rivularis , Hemiculter spp., Opsariichthys spp. gibi tatlı su balıklarıdır .
Rhodeus spp., Sarcocheilichthys spp., Zacco platypus , Nipponocypris temminckii ve gölet kokusu ( Hypomesus olidus ). Çin’de 102 tür balık ve 4 tür karidesin ara konak olduğu bilinmektedir. Kore’de tatlı su balıklarının 40 türü konakçı olarak kaydedilmiştir. Rusya’da yedi balık türünün konukçu olduğu bilinmektedir.
4-Kesin ana konak
İnsanlar başlıca kesin konakçılardır. Enfeksiyon, metacercariae ile kontamine olmuş çiğ veya az pişmiş balıklar yenildiğinde meydana gelir. Metaserkaryaların kistleri, insan mide asitleri tarafından yavaş yavaş sindirilir ve ince bağırsaklara ulaştıktan sonra kistin tamamı kaybolur. Serbest metaserkaryalar bağırsak mukozasına nüfuz eder ve safra kanallarına girer. Safra kanallarına göç 1-2 gün sürer. Karaciğerden salgılanan safrayla beslenmeye başlarlar ve yavaş yavaş büyürler. Yaklaşık bir ay içinde yetişkin olurlar ve yumurtlamaya başlarlar. Yetişkin bir kurdun ortalama ömrü 30 yıldır. Tek bir şans, günde 4.000 yumurta üretebilir.
Diğer kesin konakçılar köpekler , kediler , sıçanlar , domuzlar , porsuklar , gelincikler , develer ve bufalolar gibi balık yiyen memelilerdir .
Yaşam döngüsü, yumurtaların konağın dışkısına bırakılmasıyla başlar . İlk ara konak, miracidium’un (kirpikli larva) yutulduktan sonra yumurtadan çıktığı bir tatlı su salyangozudur ( Bithynia siamensis ) . Salyangozun içinde miracidium, tomurcuklanma yoluyla dahili olarak rediae (çubuk larvaları) üreten bir sporokist’e (kuluçka tüpü) dönüşür . Redia ise hâlâ salyangozun içinde gelişmeye devam ediyor ve eşeysiz üremenin devamı yoluyla serkaryaları (kuyruk larvaları) serbest bırakıyor. Bunlar suya kaçar ve balığın derisini deler. Kaslarında metaserkaryal kistler oluştururlar . İnsanlar pişmemiş balık yiyerek enfekte olabilirler. Metaserkaryalar ince bağırsağa nüfuz eder ve karaciğere göç eder . Orada safra kanallarında kalırlar ve olgunlaşarak yetişkin parazitlere dönüşürler. Üç ila dört hafta sonra solucan, safra yoluyla dışkıya geçen yumurtalar bırakmaya başlar .
Safra kanallarında yüzlerce veya binlerce biriken bu yetişkinler, 25 veya 30 yaşları boyunca karakteristik yumurtalar bırakırlar.
Döngü iki ara konak içerir: bir salyangoz ( Bithynia cinsinin suda yaşayan yumuşakçaları ) ve kasları kistli bulaşıcı metaserkaryaları barındıran sazan balığı (sazan ve Japon balığı) .
Özellikle kolanjiokarsinomla bağlantılı bir parazit solucan olan Clonorchis sinensis’in gelişim döngüsü .
İnsanlara çiğ veya az pişmiş balıkların tüketilmesiyle bulaşır. Genç parazitler safra kanallarına akıntıya karşı ulaşarak küçük hepatik kanallara , daha nadiren de pankreastaki kanallara kesin olarak yerleşirler4 . Büyük karaciğer parazitinin aksine , bu parazitler peritona veya hepatik parankim yoluyla göç etmezler , hepato-safra yollarında 2 kalırlar , bu da başlangıç aşamasında semptomların varlığını veya yokluğunu açıklar.
Kirlenmeden bir ay sonra yetişkin parazitler yumurtlamaya başlar. Bir bireyin karaciğerinde 25.000’e kadar Çin kelebeği barındırabilir. Yumurtaları safra ve daha sonra dışkı yoluyla elimine edilir.
Yumurta, Bithynia yumuşakçalarına aktif olarak nüfuz ederek istila eden miracidium adlı siliat embriyoyu serbest bırakmak için tatlı suda açılır. Miracidium, redia’nın tomurcuklandığı bir sporokist haline dönüşür. Her redia çok sayıda serkarya (yüzen larva) verir . Böyle bir sürece poliembryon denir . Tek bir miracidium ile istila edilmiş bir yumuşakça binlerce serkaryayı serbest bırakabilir.
Larvalar ikinci ara konağı (cyprinid balığı) arar. Son konağın enfektif formları olan metacercariae şeklinde kist oluşturmak için pulların altına veya kaslara yerleşirler .
Taenia saginata sığırlardan, Schistosoma haematobium tatlı sulardan direkt temasla (serkarya formunda),
VVuchereria bancrofti ise sineklerle bulaşır.